(តពីភាគ២)
៧. កឹម សុខា, កឹម មនោវិទ្យា, កូនមិនខុសពីឪពុក?
មិនមែនសំណើដោះដូរនេះសុទ្ធតែអាចបំភ័ន្តមនុស្សគ្រប់គ្នានោះទេ! កញ្ញា កឹម មនោវិទ្យាកូនស្រីច្បងលោក កឹម សុខា និងជាអនុប្រធានផ្នែកកិច្ចការសាធារណៈនៃគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានរិះគន់ចំអកលើសំណើរបស់លោក សម រង្ស៊ី ថាជាពាក្យកុហក បង្ហាញពីភាពមិនស្មោះត្រង់។ អមដោយអត្ថបទរបស់ Cambodia Daily មានចំណងជើង ‘Proposed Prisoner Swap Sam Rainsy for Colleagues’ កញ្ញាសរសេរលើបណ្តាញសង្គម Twitter របស់កញ្ញានៅថ្ងៃទី១៧តុលា២០១៦ ថា «អ្នកខ្លះមើលរឿងច្រើនពេកពេលទំនេរ។ បើអ្នកគោរពទស្សនិកជន យ៉ាងហោចណាស់ អ្នកឯងគួរតែកុហកគេឱ្យទំនងជឿដែរ»។ កញ្ញាបានមើលធ្លុះការសម្តែងរបស់លោក សម រង្ស៊ី ដែលធ្វើជាចង់ចូលស្រុកដោះដូរអ្នកទោសនយោបាយ ដែលតាមពិត លោកបានដឹងជាមុនថាបក្សកាន់អំណាចនឹងមិនយល់ព្រម។
ក្រោយពេលលេចឮដំណឹងរដ្ឋាភិបាលហាមមិនឱ្យលោក សម រង្ស៊ី កញ្ញាក៏បានបញ្ចេញមតិរិះគន់ម្តងទៀតលើបណ្តាញសង្គម Twitter កាលពីយប់ថ្ងៃទី២៣តុលា២០១៦ ថា «អស់រយៈពេលមួយឆ្នាំមកហើយ គឺនៅពេលនេះ លោក សម រង្ស៊ី អាចប្រកាសជាផ្លូវការនូវការនិរទេសខ្លួននិងមានហេតុផលស្របច្បាប់ក្នុងការស្ថិតនៅបរទេសបន្តទៀត។ រដ្ឋាភិបាលខ្មែរនឹងហៅស្ថានភាពនេះថា ឈ្នះៗ គឺ សម រង្ស៊ី ក៏ឈ្នះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាក៏ឈ្នះ។» បង្កប់ន័យថា អ្នកចាញ់គឺគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលមានមេបក្សនិរទេសខ្លួន។ ចាប់តាំងពីបានលិខិតនិរទេសផ្លូវការនេះមក លោក សម រង្ស៊ី ពិតជាបានលេសនិរទេសខ្លួនដូចកញ្ញា មនោវិទ្យា អះអាងមែន, ឱ្យតែអ្នកសារព័ត៌មានប្រើពាក្យ ‘និរទេសដោយខ្លួនឯង’ (Self-exile) លោកនឹងបដិសេធឱ្យប្រើពាក្យ ‘រដ្ឋាភិបាលនិរទេសលោក’ វិញ ដើម្បីបានលេសបន្ទោសរដ្ឋាភិបាល។
ឆ្លើយតបនឹងការសុំអត្ថាធិប្បាយបន្ថែមពីភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍អំពីការបញ្ចេញមតិរបស់កញ្ញា, កញ្ញា មនោវិទ្យា បានបញ្ជាក់ថា៖ «ដំបូងវាជាការខុសឆ្គងណាស់ដែលថាលោក សម រង្ស៊ី មានជម្រើសតែពីរគឺត្រូវជាប់ពន្ធនាគារនៅទីនេះ ឬរស់នៅក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុបដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលឱ្យមានការជួយ។ សូមមើលលោក កឹម សុខា គាត់កំពុងស្ថិតនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ គឺមិននៅក្នុងពន្ធនាគារនោះទេពីព្រោះការក្រោកឈរឡើង ដើម្បីប្រឆាំងទៅនឹងភាពអយុត្តិធម៌នៅទីនេះ គឺជាវិធីដ៏មានប្រសិទ្ធភាពមួយសម្រាប់ការគាំទ្រ និងសម្រាប់មូលហេតុទាំងពីរគឺអ្នកគាំទ្ររបស់យើង និងសហគមន៍អន្ដរជាតិ។ ការតស៊ូគឺមាននៅទីនេះ បណ្តាញការទូតក៏មានផងដែរនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គឺជាស្ថាប័ននយោបាយដ៏ធំមួយដែលប្រកួតប្រជែងក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រទេស [និង] តម្រូវឲ្យមានមនុស្សចូលរួមមកពីគ្រប់កម្រិតផ្សេងៗគ្នា ដើម្បីបំពេញភារកិច្ចរបស់ខ្លួនរួមទាំងមេដឹកនាំកំពូលៗផងដែរ»។ គេអាចបកស្រាយសម្តីរបស់កញ្ញាថា គណបក្សប្រឆាំងមិនមែនប្រកួតប្រជែងដើម្បីដឹកនាំកម្ពុជាពីបរទេសនោះទេ, បក្សប្រឆាំងត្រូវការធនធានពីគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន រួមមានវត្តមានប្រធានបក្សនោះដែរ ដូច្នេះនិរទេសខ្លួនមិនត្រឹមតែមិនបានជួយអ្វីច្រើនដល់គណបក្សទេ ដោយសារទោះនៅក្នុងស្រុក ក៏ទទួលបានការគាំទ្រពីខាងក្រៅដូចគ្នា។
សម្តីរបស់កញ្ញាទទួលបានការចាប់អារម្មណ៍ពីច្រើនមជ្ឈដ្ឋាន ត្បិតនៅកម្ពុជា កម្រមានសមាជិកណាហ៊ានរិះគន់មេបក្សណាស់ ប៉ុន្តែការមិនពេញចិត្តនិងការរិះគន់របស់កញ្ញាក៏មានផងដែរ។ លោក មាស នី បានអះអាងតាមរយៈអាស៊ីសេរីថា នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជាកម្លាំងប្រឆាំងតែមួយគត់ សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល, ការបែកបាក់គ្នានៅក្នុងបក្សប្រឆាំងមួយនេះ គឺមិនមែនជាជម្រើសល្អឡើយ៖ «បើខ្ញុំជាកូនលោក កឹម សុខា ខ្ញុំត្រូវតែប្រយត្នប្រយែង ព្រោះជាតិត្រូវការអ្នករួបរួមគ្នា មិនមែនជាតិត្រូវការអ្នកបំបែកបំបាក់គ្នាទេបាទ។ ហើយប្រសិនជាសម្ដីរបស់កូនលោក កឹម សុខា បានក្លាយទៅជារឿងមួយបង្កឱ្យទៅជាជម្លោះបែកបាក់គ្នានៅក្នុងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ខ្ញុំគិតថា នាងនឹងត្រូវបានទទួលនូវវិប្បដិសារី និងការជេរស្ដីច្រើនណាស់ពីមហាជនទួទៅ»។ បើគេពិចារណាពុំបានស៊ីជម្រៅ គេជឿលើការវិភាគនេះជាក់ជាខាន។ សម្តីខាងលើបង្កប់ន័យថា កញ្ញាជាអ្នកបំបែកបំបាក់ ឬអាចធ្វើឱ្យគណបក្សប្រឆាំងប្រេះស្រាំដោយការបញ្ចេញមតិឥតប្រយោជន៍របស់កញ្ញា ប៉ុន្តែតាមពិតទៅ វាបង្កប់នូវមតិសន្មតខុសឆ្គង ព្រោះគណបក្សនេះ មានស្នាមប្រេះស្រាំយូរមកហើយ តាំងពីបង្កើតដំបូងម្ល៉េះ ការរិះគន់របស់កញ្ញាគ្រាន់តែរោគសញ្ញានៃបញ្ហាដែលមានស្រាប់ប៉ុណ្ណោះ។ មិនមែនជាលើកទីមួយទេ ដែលសមាជិកបក្សនេះមិនពេញចិត្តនឹងជំហររបស់មេបក្ស ជាក់ស្តែងលោក អ៊ំ សំអាន បានសម្រេចចិត្តវិលចូលស្រុកប្រឈមនឹងពន្ធានាគារ ដែលជាសកម្មភាពផ្ចាញ់ជំហរនិរទេសរបស់មេបក្សទាំងស្រុង បើគេមានឱកាសចោទសួរលោកអំពីករណីប្រធានរបស់លោកម្តេចមិនធ្វើដូចលោក, លោក សំអាន ដូចសមាជិកឯទៀតដែរ អាចទំនងជាមិនហ៊ានឆ្លើយទេ ព្រោះខ្លាចអំណាចមេបក្ស, ត្បិតសមាជិកមិនសូវមានអំណាច, បានត្រឹមហៃអើនិងជួយនិយាយដោះសាឱ្យមេបក្សប៉ុណ្ណោះ,ជាក់ស្តែង ពេលមានជំហរផ្ទុយគ្នានៃមេបក្សទាំងពីរ ពួកគេមិនហ៊ានបញ្ចេញមតិលើជំហររបស់មេបក្សទាំងពីរឡើយ ស្របពេលដែលគេដឹងថា បក្សដែលមានលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យ សមាជិកបក្សមិនខ្លាចមេបក្សទេ ព្រោះពួកគេជាអ្នកបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមេបក្ស។ ប្រការនេះ ធ្វើឱ្យមានមន្ទិលសង្ស័យថា តើគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជាគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមែនឬទេ?
ខណៈមានមតិខ្វែងគ្នាអំពីជំហរនិរទេសរបស់លោក សម រង្ស៊ី ក្នុងគណបក្ស, ព្រះអម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិធម្មិកោ សមាជិកបក្សប្រឆាំងតែម្នាក់គត់ដែលជាប់ខ្សែរាជវង្ស នៅថ្ងៃទី២៨តុលា២០១៦ បានព្រមានចាកចេញពីគណបក្ស ពោលគឺលាលែងពីតំណែង បើគ្មានកំណែទម្រង់ផ្ទៃក្នុងគណបក្ស ពោលគឺ ជាការកែទម្រង់អំពីទម្លាប់ធ្វើការបែបបក្សពួកនិយម ដើម្បីឱ្យគណបក្សទទួលយកយោបល់និងការបញ្ចេញមតិរបស់មន្ត្រីក្នុងបក្ស៖ «តាមការពិត ក្នុងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ មានយន្តការដើម្បីជជែកគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងការពិសោធដែលខ្ញុំមានក្នុងរយៈពេលបីឆ្នាំ បានចូលជាសមាជិកក្នុងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ពេលណាដែលលើកបញ្ហាអីនៅក្នុងយន្តការហ្នឹង ចេះតែស្ដាប់ចេះតែអឺអ៊ីចឹង តែអត់មានការអនុវត្តទៅលើការសម្រេច ទៅលើសំណូមពររបស់សមាជិកនីមួយៗ[ឡើយ]» (RFA)។ […] នៅខាងក្រោយការរួបរួមរវាងលោក កឹម សុខា និង សម រង្ស៊ី អ្វីផ្សេងទៀតបែងចែកដាច់ដោយឡែក មិនរួបរួមគ្នាទេ…ពួកយើង [បក្សប្រឆាំង] ធ្វើការរបៀបជាបុគ្គល ដែលមិនមែនគណបក្សនោះទេ។ (Cambodia Daily)» លោក អ៊ូ វីរៈ យល់ស្របនឹងទស្សនៈព្រះអម្ចាស់អំពីការដឹកនាំបក្សបែបបុគ្គលនិយម ដោយអះអាងថា «បើអ្នកមើលទៅកាន់គណបក្ស[សង្គ្រោះជាតិ] អ្នកនឹងមើលឃើញគណបក្សបុរសខ្លាំង មិនមែនស្ថាប័នខ្លាំងទេ។»
ផ្ទុយពីមន្ត្រីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដទៃទៀតដែលមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់នឹងការបញ្ចេញមតិរបស់កញ្ញា មនោវិទ្យា ព្រះអង្គបានស្នើឱ្យគណបក្សយកចិត្តទុកដាក់ដោយសំអាងថា បញ្ហានេះមិនមែនជាបញ្ហាបុគ្គលនោះទេ តែជាបញ្ហានយោបាយស៊ីជម្រៅដែលត្រូវដោះស្រាយរកជំហររួមមួយ៖ «ឯកឧត្តម សម រង្ស៊ី មិនមែនជាបុគ្គលសាមញ្ញទេ។ ឯកឧត្តម សម រង្ស៊ី ជាមេបក្ស។ អ្វីដែលឯកឧត្តម សម រង្ស៊ី សម្រេច គឺមានផលប្រយោជន៍ ឬផលវិបត្តិធ្លាក់ទៅលើគណបក្សផង និងជះទៅលើជាតិផង»។ ដើម្បីឈានទៅរកឯកច្ឆន្ទព្រះអម្ចាស់ ធម្មកោ បានអំពាវនាវឲ្យមានការបោះឆ្នោតស្ទង់មតិសម្រេចថាតើលោក សម រង្ស៊ី គួរស្នាក់នៅបរទេសបន្ត ឬគួរត្រឡប់ចូលស្រុកវិញ ដែលព្រះអង្គជឿជាក់ថា លទ្ធផលឆ្នោតនឹងគាំទ្រឱ្យលោក សម រង្ស៊ី ចូលមកកម្ពុជា។ ជាអកុសល ព្រះអង្គបានឱ្យដឹងថា គ្មានការបោះឆ្នោតអ្វីកើតឡើងទេ ដែលមិនមែនជាព័ត៌មានភ្ញាក់ផ្អើលសម្រាប់អ្នកដឹងពីរបៀបដឹកនាំរបស់បក្សប្រឆាំង៖ ប្រជាធិបតេយ្យបែបគណបក្សសង្គ្រោះជាតិគឺប្រធានបក្សជាអ្នកសម្រេចជំនួសឱ្យគណបក្សនិងសមាជិក មិនមែនសមាជិកសម្រេចចិត្តឱ្យមេបក្សនោះទេ។ បានសេចក្តីថា ការសម្រេចចិត្តវិលចូលស្រុករបស់លោក សម រង្ស៊ី ក្រោយដឹងថា រដ្ឋាភិបាលហាមឃាត់លោកមិនចូលស្រុកពុំមែនជាការសម្រេចចិត្តចេញពីការប្រជុំសមាជិកបក្សដូចដែលមេបក្សនេះអះអាងនោះទេ តែគឺជាការសម្រេចចិត្តរបស់លោកខ្លួនឯងតែប៉ុណ្ណោះ។
លេស ដ៏មានប្រសិទ្ធភាពមួយរបស់បក្សប្រឆាំងពេលត្រូវបានចោទសួរពីការបែកបាក់ គឺទម្លាក់កំហុសទៅលើគណបក្សប្រជាជន, ហើយមែនទែនទៅ ពិតមែនតែគណបក្សកាន់អំណាចព្យាយាមបំបែកមែន ប៉ុន្តែពុំមែនមានន័យថា គ្រប់ការបែកបាក់ទាំងអស់មកពីបក្សប្រជាជននោះដែរ គឺករណីខ្លះមកពីបក្សប្រឆាំងខ្លួនឯងគ្មានយន្តការដោះស្រាយវិវាទផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួនច្រើនជាង។ ដូចការលើកឡើងរបស់លោក អ៊ូ វីរៈ តាមរយៈ Cambodia Daily ថា «គណបក្សនេះតែងតែឋិតនៅក្នុងវិបត្តិ។ វាជាការរួមបញ្ចូលគ្នាទៅតាមការសមស្របនិងភាពចាំបាច់ប៉ុណ្ណោះ បក្សនេះ នៅមិនទាន់ក្លាយជាគណបក្សខ្លាំងនៅឡើយទេ។ រឿងដែលលេចធ្លាយជាសាធារណៈនេះ មានចាប់តាំងពីថ្ងៃដែលគណបក្សត្រូវបានបង្កើតឡើងដំបូងមកម្ល៉េះ អ៊ីចឹងវាគ្មានអីប្រែប្រួលច្រើនទេ»។ បានសេចក្តីថា ទោះមានការបាក់បែកក្រោយការបញ្ចេញមតិរបស់កញ្ញា មនោវិទ្យា ក៏ដោយ ក៏គេមិនគួរបន្ទោសកញ្ញាទាំងស្រុង ព្រោះបើបក្សបែកបាក់គឺមកពីបក្សនេះងាយបែក ទើបសម្តីប៉ុន្មានម៉ាត់សោះធ្វើឱ្យបក្សបែកបាក់បាន។ បើគេបន្តពិចារណាអំពីសម្តីរបស់លោក មាស នី ខាងលើ គេនឹងឃើញកំហុសជាច្រើនទៀត គឺថា បើការរិះគន់ពីសមាជិកបក្សទៅលើមេបក្សគឺជាបំបែកបំបាក់បក្ស នោះគឺការរិះគន់របស់អ្នកវិភាគជាតិទៅលើមេដឹកនាំប្រទេសជាតិក៏គឺជាបំបាក់បំបែកជាតិដូចគ្នាដែរ ពុំនោះទេ ចៀសមិនផុតពីការប្រើស្តងដារពីរ។ បើការមិនហ៊ាននិយាយ ឬមិនហ៊ានរិះគន់ទើបជាជម្រើសល្អនោះ មានន័យថា ការរួបរួមគ្មានអត្ថន័យអ្វីលើសពីពាក្យហៃអើតាមតែមេនោះទេ។ វិប្បដិសារីដែលកញ្ញាគួរមានមិនមែនជាការបញ្ចេញមតិនោះទេ គឺជាការស្តាយក្រោយដែលមិនអាចធ្វើអ្វីកើតដើម្បីកែប្រែវប្បធម៌‘មេមិនចេះខុស’នេះ។ បើមហាជនជេរស្តីកញ្ញា មិនមែនមកពីកញ្ញាសមនឹងត្រូវគេថ្កោលទោសទេ គឺមកពួកគេយល់ខុសឬជឿលើការរិភាគដែលមិនត្រឹមត្រូវប៉ុណ្ណោះ។
មតិខ្លះទៀត យល់ថា ការបញ្ចេញមតិរបស់កញ្ញាគឺឥតប្រយោជន៍ គ្មានចំណេញអ្វីដល់គណបក្ស ប៉ុន្តែគេក៏គួរគិតដែរថា ការមិនបញ្ចេញមតិក៏មិនមែនចេះតែមានប្រយោជន៍នោះដែរ បើជំហរនិរទេសរបស់មេបក្សមានផលប៉ះពាល់មិនល្អដល់ប្រជាប្រិយភាពរបស់បក្ស ស្របពេលការបោះឆ្នោតជិតមកដល់ ហើយបើមេបក្សផ្លាស់ប្តូរជំហរ ព្រមវិលចូលស្រុកអាចបង្កើនប្រជាប្រិយភាពបក្សឱ្យឈ្នះឆ្នោត តែមេបក្សមិនព្រមមក ការរិះគន់គឺជាប្រការចាំបាច់ មិនមែនចេះតែបណ្តោយឱ្យបុគ្គលម្នាក់ ធ្វើឱ្យខូចប្រយោជន៍បក្សម្តងហើយម្តងទៀតនោះទេ។ មិនមែនជាលើកទីមួយទេ ដែលការសម្រេចចិត្តរបស់លោក សម រង្ស៊ី នាំទុក្ខដល់គណបក្សទាំងមូល។ គេនៅចាំការដឹកនាំសមាជិកបក្សចូលសភានៅឆ្នាំ២០១៤ ដោយគ្មានវត្តមានលោក កឹម សុខា (ព្រោះលោកមិនបានយល់ស្រប) បានធ្វើឱ្យសាធារណជនខកចិត្តយ៉ាងខ្លាំង រហូតដល់ពលរដ្ឋខ្លះពោលដោយអស់សង្ឃឹមថា វាសនាបក្សប្រឆាំងនៅស្រុកខ្មែរមិនដែល ណាឆ្ងាយខុសពីហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច, ស្របពេលដែលពីមុន បក្សប្រឆាំងអះអាងថាមិនចូលជាដាច់ខាត មិនចូលសភាចោរ ក្រោយមកប្រើហេតុផល ចូលសភាដើម្បីចាប់ចោរទៅវិញ។ យោលតាមបទពិសោធនេះ បើការរិះគន់ជំហរនិរទេសរបស់លោក សម រង្ស៊ី ដោយកញ្ញា មនោវិទ្យា គឺជាទង្វើខុសឆ្គង គួរតែត្រូវបានថ្កោលទោស, នោះចង់ឬមិនចង់ មានន័យស្មើនឹងការថ្លែងគាំទ្រ ការដាក់វាសនាបក្សទៅលើការសម្រេចចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ បណ្តោយឱ្យមេបក្សធ្វើអ្វីស្រេចចិត្ត ទោះបីជាទង្វើនោះមិនត្រឹមត្រូវ ផ្ទុយពីឆន្ទៈបក្សក៏ដោយ ស៊ីគ្នានឹងការនិទស្សន៍របស់លោក កែម ឡី ដែលថា បើបានឡើងកាន់អំណាច លោក សម រង្ស៊ី នឹងផ្តាច់ការជាង ហ៊ុន សែន ទៅទៀត បើក្នុងបក្សផ្តាច់ការប៉ុណ្ណឹងទៅហើយ។
ប្រាប់លោក David Hutt, លោកស្រី មួរ សុខហួរ តំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំង បានអះអាងការពារការនិរទេសខ្លួនរបស់លោក សម រង្ស៊ី ថាមិនប៉ះពាល់ដល់ប្រជាប្រិយភាពបក្សឡើយ ដោយសំអាងថាបក្សមិនដែលបាត់បង់សំឡេងតែមានតែកើនសំឡេងទៅវិញ។ ទោះបីយ៉ាងណា ការពិតដែលបក្សប្រឆាំងមិនបានបាត់បង់សំឡេងមិនអាចយកមកបដិសេធសេចក្តីទោមនុស្សចំពោះជំហររត់ចោលស្រុករបស់លោក សម រង្ស៊ី បានឡើយ ព្រោះអ្នកដែលបោះឆ្នោតឱ្យបក្សប្រឆាំងមិនប្រាកដថាគាំទ្រនយោបាយនិរទេសរបស់លោកទេ គ្រាន់តែខឹងឬស្អប់គណបក្សកាន់អំណាចឬគិតថាគ្មានគណបក្សផ្សេងណាដែលមានសក្តានុពលអាចយកឈ្នះគណបក្សប្រជាជនតែប៉ុណ្ណោះ។ មិនខុសការរិះគន់នាយករដ្ឋមន្ត្រី ដើម្បីក្រើនរំឭកអំពីការដឹកនាំមិនត្រឹមត្រូវរបស់លោកនិងបក្សលោកនោះទេ បើសមាជិកបក្សប្រឆាំងមិនអាចរិះគន់ប្រធាន/អនុប្រធានបក្សបាន តើអ្វីជាលក្ខណៈខុសគ្នារវាងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនិងគណបក្សប្រជាជន ត្បិតក្នុងគណបក្សកាន់អំណាច មិនមានសមាជិកណាហ៊ានរិះគន់លោក ហ៊ុន សែន នោះឡើយ យ៉ាងហោចណាស់ ក៏មិនមែនរិះគន់ជាសាធារណៈដែរ?
បើក្នុងករណីបក្សប្រឆាំងបែកបាក់មែន ទោះសម្តីរបស់កញ្ញា មនោវិទ្យា ជាមូលហេតុមួយមែនឬមិនមែនក៏ដោយ ក៏វាមិនមែនជាបុព្វហេតុចម្បងនោះដែរ ត្បិត បើសម្តីប៉ុន្មានម៉ាត់អាចធ្វើឱ្យគណបក្សនេះបែកបាក់ដូចការលើកឡើងរបស់លោក មាស នី មែន នោះតើគេពន្យល់ពីការចាកចេញរបស់អ្នកឯទៀតដែលសម្តែងការមិនពេញចិត្តនេះដូចគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច? ហេតុអ្វីបក្សមិនបែកនៅកាលនោះ? ទោះបីលិខិតក្រុមយុវជនគណបក្សទាមទារដាក់ទណ្ឌកម្មលើកញ្ញា ក្លែងក្លាយក៏ដោយ (ប្រធានចលនាយុវជនគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក ហ៊ីង សុខសាន្ត បញ្ជាក់, គេតែងសង្ស័យបក្សកាន់អំណាចថាជាអ្នកនៅពីក្រោយការចែកចាយលិខិតអានាមឹកដែលរករឿងបក្សប្រឆាំង) ក៏វាពិតជាធ្វើឱ្យអ្នកគាំទ្រលោក សម រង្ស៊ី ពិសេសសមាជិកបក្សស្លាបខាងលោក សម រង្ស៊ី អន់ចិត្តមិនស្ទើរដែរ ទោះបីពួកគេមិនបញ្ចេញជាសាធារណៈក៏ដោយ។ សាកល្បងប្រមើល បើសិនជាមិនមែនជាកូនអនុប្រធានបក្ស ដែលភាសាប្រជាជនសាមញ្ញថា មានខ្នងក្រាស់ នោះ ម្ល៉េះថាមិនត្រូវ កញ្ញាអាចនឹងត្រូវគេបណ្តេញចេញពីបក្សដូចលោកស្រី ឡាក់ សុភាព ក៏ថាបាន ស្របពេលដែលគេដឹងថា នៅកម្ពុជា ប្រធានបក្សមានអំណាចខ្លាំងលើសលប់លើសមាជិក ដោយសារប្រព័ន្ធសមាមាត្រានិងការដឹកនាំបែបចាត់តាំង។បើកញ្ញាត្រូវបានពិន័យព្រោះរិះគន់មេបក្ស នោះនឹងកាន់តែបង្ហាញថា កម្រិតប្រជាធិបតេយ្យក្នុងបក្សប្រឆាំងកាន់តែទន់ខ្សោយ បន្ទាប់ពីការពិន័យហើយថាតើមាននរណាហ៊ានរិះគន់ឬនិយាយការពិតអ្វីទៀត សូម្បីតែជាកូនស្រីអនុប្រធានហើយនៅរិះគន់មិនបាន ចុះទម្រាំយុវជនធម្មតាដែលគ្មានឪពុកជាអនុប្រធានទៀត? ទោះបីយ៉ាងណា គេមិនគួរគិតងាយៗថា យុវជនបក្សនឹងហ៊ានយកតាមគំរូកញ្ញានោះទេ ត្បិតគ្មានខ្នងក្រាសនោះទេ ហើយគេមិនគួររំពឹងដែលថា កញ្ញានឹងរិះគន់ឪពុកកញ្ញាអំពីការសំងំក្នុងបក្ស ព្រួយបារម្ភពីសុវត្ថិភាពនោះដែរ។ឧ. មិនខុសពីលើកឡើងរបស់លោកឪពុកដែរ កញ្ញា កឹម មនោវិទ្យា បានថ្លែងដោយបង្ហាញពីជំហរចង់ឲ្យលោក សម រង្ស៊ី វិលត្រឡប់មកកាន់មាតុប្រទេសវិញនិងថាបក្សនៅតែដំណើរការធម្មតា ទោះគ្មានលោក សម រង្ស៊ី។ ឧបមាថា កញ្ញាត្រូវបានគេបណ្តេញចេញពីបក្ស នោះទើបធ្វើឱ្យបក្សបែកបាក់មែន ព្រោះលោក កឹម សុខា មិនទំនងជាបណ្តោយឱ្យស្លាបខាងលោក សម រង្ស៊ី បំពានលើកូនស្រីរបស់លោកនោះទេ បើត្រូវដេញ មានតែត្រូវដេញទាំងលោកផង ត្បិតលោកក៏បានបញ្ចេញមតិមិនពេញចិត្តនឹងការនិរទេសខ្លួនរបស់លោក សម រង្ស៊ី ដែរ។ លោក កឹម សុខា បានបង្ហោះសារលើហ្វេសប៊ុកមួយរបស់លោកនៅរសៀលថ្ងៃពុធ ទី២៦ ខែតុលា ២០១៦ ថា «ជាធម្មតាយើងធ្វើដំណើរកាត់ភ្លៀងតែងតែទទឹកហើយ ក៏ប៉ុន្ដែបើពេលវេលាចាំបាច់តម្រូវឲ្យយើងទៅឲ្យដល់គោលដៅនោះ យើងត្រូវតែធ្វើ! យើងត្រូវតែហ៊ានប្រឈម! យើងមិនត្រូវគេចវេះ ឬខ្លាចរអាឡើយ។» ជាក់ស្តែងណាស់ នេះជាសម្តីប្រឆាំងការធ្វើនយោបាយមិនហ៊ានប្រឈមរបស់លោក សម រង្ស៊ី ការប្រើពាក្យប្រយោល ដោយសារតែមិនចង់ឱ្យសាធារណមតិយល់ថា មេបក្សទាំងពីរទាស់គ្នាប៉ុណ្ណោះ។
៨. យុទ្ធសាស្ត្រធ្វើនយោបាយជើងមិនជាប់ដីនិងតាក់ទិចបំបែករបស់បក្សកាន់អំណាច
ទីបំផុតទៅ ចំណាត់ការបិទអាកាសចររបស់រដ្ឋាភិបាលបានបង្ហាញថា ការចាប់ដាក់គុកឃាត់ខ្លួនឱ្យនៅក្នុងស្រុកមិនមែនជាអន្ទាក់ដូចដែលលោក សម រង្ស៊ី យល់ឃើញនោះទេ, អន្ទាក់ពិតប្រាកដគឺគុកឥតជញ្ជាំងដែលមានសេរីភាពនៅបរទេសដែលបក្សកាន់អំណាចចង់ឱ្យលោកជាប់នៅក្រៅប្រទេសមិនអាចដឹកនាំបក្សដោយផ្ទាល់បាន ហើយធ្វើឱ្យលោកគិតថា អន្ទាក់ឋិតក្នុងស្រុកទៅវិញ។ ការរារាំងមិនឱ្យលោកចូលស្រុកសបញ្ជាក់ឱ្យឃើញពីឆន្ទៈរបស់រដ្ឋាភិបាលថាគ្រាន់តែដើម្បីបំភ័យនិងកម្លាប៉ុណ្ណោះ ពួកគេគ្មានបំណងចាប់ខ្លួនឡើយ គ្រាន់តែមានបំណងបណ្តេញឱ្យនៅក្រៅស្រុក កុំឱ្យដឹកនាំបក្សបានដោយស្រួលឬកុំឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំទាំងពីរបានធ្វើការជាមួយគ្នា ពិបាកបំបែក។ ឧ. លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីចាត់ទុកលោក កឹម សុខា ថាជាឆ្អឹងទទឹងក ពិបាកធ្វើការមួយ ធ្វើឱ្យរាំងស្ទះការចរចាឬល្បិចបំបែករបស់លោក ហើយលោកយល់ថា ដោយសារបក្សនេះអាស្រ័យលើតែមនុស្សពីរនាក់ បំបែកមេបក្សបាន បក្សនឹងបែកតាមដំណើរ, បើចង់បំបែកពួកគេ ដំបូងត្រូវតែធ្វើឱ្យពួកគេឃ្លាតឆ្ងាយពិបាកទាក់ទងគ្នាជាមុនសិន។
តាក់ទិចបំបែកនិងកម្ទេចអាចនិយាយបានថាជាគំរូអាក្រក់ឬរបៀបធ្វើនយោបាយផ្តាច់ការ ប៉ុន្តែគេមិនគួរអះអាងថាភាពគ្មានការឈ្លាសវៃ ចាស់គំរិល នោះទេ ព្រោះតាក់ទិចនេះផ្អែកទៅលើការវិនិច្ឆ័យបានត្រឹមត្រូវអំពីអត្តចរិតរបស់អ្នកនយោបាយជាគូប្រជែងនិងគណបក្សរបស់ពួកគេ ហើយធ្លាប់មានប្រសិទ្ធភាព។ ឧ. គណបក្សប្រជាជនធ្លាប់បំបែកគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិចជាជំរាក និងបំបែកការចងសម្ពន្ធរវាងបក្សនេះ និងគណបក្សសមរង្ស៊ីបានជោគជ័យនៅក្រោយការបោះឆ្នោតអាណត្តិទី៣។ តាក់ទិចទម្លាយខ្សែអាត់ឬរឿងអាស្រូវត្រូវបានប្រើប្រាស់មានប្រសិទ្ធភាពក្នុងកម្រិតមួយល្មមដែលអាចធ្វើឱ្យការផ្គុំគ្នារវាងគណបក្សសិទ្ធិមនុស្សនិងគណបក្ស សម រង្ស៊ី នៅឆ្នាំ២០១១ បរាជ័យ ដោយមានការបែកធ្លាយខ្សែអាត់សន្ទនាតាមទូរសព្ទកាលពីឆ្នាំនោះរវាងលោក កឹម សុខា និង ហ៊ុន សែន អំពីវិធីដណ្តើមយកសមាជិកពីបក្ស សម រង្ស៊ី ដែលការសន្ទនានោះបានកើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ២០០៧ ឯណោះ នេះបើតាមការរំឭកឡើងវិញ នៅក្នុងអត្ថបទរបស់ Cambodia Daily ‘Hopes Pinned on Populist Appeal of Kem Sokha’។ ក៏គួររំឮកដែលថា លោក សម រង្ស៊ី ធ្លាប់បានមានប្រសាសន៍ចាត់ទុកគណបក្សសមរង្ស៊ីរបស់លោកជាគណបក្សប្រឆាំងធំជាងគេតែមួយគត់ ឯគណបក្សដទៃគ្រាន់តែជាបក្សកំប៉េកកំប៉ុកប៉ុណ្ណោះ។ គណបក្សពីរដែលធ្លាប់តែបាចទឹកគ្នា រួមបញ្ចូលគ្នាដោយសារតែផលប្រយោជន៍នយោបាយ ជាជាងប្រយោជន៍ជាតិ បំបែកគឺជាតាក់ទិចដែលត្រូវបានជ្រើសរើសដោយត្រឹមត្រូវ ទោះបីគំនិតអាក្រក់ក៏ដោយ។ ទោះបីការកសាងខ្លួនល្អប្រសើរជាងបំផ្លាញគេមែនក៏ដោយ គេគប្បីយល់ថា មិនមែនអ្នកនយោបាយទាំងអស់សុទ្ធតែបោះបង់ផ្លូវវៀចនោះទេ។ ទោះបីយ៉ាងណា តាក់ទិចបំបែកជាមុន កម្ទេចជាក្រោយមិនមែនបានផលវិជ្ជមានដល់អ្នកប្រព្រឹត្តរហូតទេ ក្នុងលក្ខខណៈខ្លះ វាទទួលលទ្ធផលផ្ទុយ ពិតណាស់ វាបានបរាជ័យក្នុងការរារាំងការរួមគ្នាបង្កើតបក្សសង្គ្រោះជាតិ បក្សទាំងពីរនៅតែច្របាច់បញ្ចូលគ្នាបាន ទោះបីស្លាបខាងរង្ស៊ី និងសុខានៅតែមិនចុះសម្រុងគ្នា (បុគ្គលឯករាជ្យ ដូចជា អ៊ូ វីរៈ, កែម ឡី, ប៊ុត ប៊ុនតិញ…បញ្ជាក់ថាបក្សទាំងពីរនៅតែមិនចុះសម្រុងប្រកាន់បក្សពួក, អ្នកធ្លាប់គាំទ្របក្សនេះបានប្រែចិត្តទៅបង្កើតបក្សខ្លួនឯងដូចជា ឡាក់ សុភាព, ម៉ម សុម៉មដូ, គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន អះអាងថាធ្លាប់ផ្តល់យោបល់ទៅបក្សនេះដែរ តែគេមិនទទួល ទើបទៅបង្កើតបក្សខ្លួនឯង។)។ ការទម្លាយខ្សែអាត់សន្ទនារវាងលោក ហ៊ុន សែន និង សម រង្ស៊ី ដោយគ្មានវត្តមានលោក កឹម សុខា បានបរាជ័យមិនអាចបំបែកពួកគេទាំងពីរនៅឆ្នាំ២០១៤, ការគំរាមទម្លាយរឿងអាស្រូវផ្លូវភេទលោក កឹម សុខាជាមួយនិងស្រីកំណាន់ ជាថ្នូរនឹងការទម្លាក់លោក សម រង្ស៊ី ចេញពីបក្ស ហើយឱ្យលោកឡើងធ្វើប្រធានបក្សខ្លួនឯង បរាជ័យម្តងទៀត, ការទម្លាយខ្សែអាត់សន្ទនារវាងលោក ហ៊ុន សែន និង កឹម សុខា នៅខែមីនា ឆ្នាំ២០១៧ ក្នុងបំណងផ្សព្វផ្សាយថាលោក កឹម សុខា ជាមនុស្សរបស់លោក ហ៊ុន សែន…អត់ប្រសិទ្ធភាពទៀត។ ផ្ទុយទៅវិញ បក្សប្រជាជនបាត់បង់ការគាំទ្រពីប្រជាជនជាច្រើន ដែលស្អប់ខ្ពើមតាក់ទិចនយោបាយអបលក្ខណ៍ទាំងនេះ។
តាក់ទិចដដែលៗ ពុំមានប្រសិទ្ធភាពរហូតនោះទេ ចុះហេតុអ្វីពួកគេនៅតែប្រើ បើប្រសិទ្ធភាពថមថយទៅហើយនោះ? តើនេះមិនមែនបង្ហាញពីភាពគ្មានឈ្លាសវៃទេឬ? ទី១ មិនមែនមនុស្សទាំងអស់សុទ្ធមានសមត្ថភាពចេះវាយតម្លៃប្រសិទ្ធភាពនៃតាក់ទិចដែលខ្លួនប្រើប្រាស់នោះទេ មិនសំខាន់ថាតើតាក់ទិចនោះសមតាមបំណងឬអត់នោះទេ សំខាន់គឺអ្នកអនុវត្តអាចមិននឹកតាក់ទិចថ្មី ឬគិតថាតាក់ទិចចាស់ត្រឹមត្រូវនិងបានផលគឺជាការស្រេច ដោយមិនចាំបាច់គិតពីលក្ខខណ្ឌដែលថា ការគិតរបស់ពួកគេត្រឹមត្រូវឬអត់។ ទី២ គួរប្រឹងទាក់ទាញការគាំទ្រពីប្រជាពលរដ្ឋ មិនគួរឈ្នានីសបក្សដទៃគ្រាន់តែជាយោបល់ល្អពីអ្នកវិភាគតែប៉ុណ្ណោះ មែនទែនទៅ បក្សកាន់អំណាចបានព្យាយាមដែរ តែទទួលបានការគាំទ្រតិចតួច ដោយសារតែកំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅទៅមិនរួច ពីព្រោះប្រព័ន្ធនយោបាយនេះស៊ីជ្រៅនិងដុះស្លែទៅហើយ, បើប្រកួតប្រជែងតាមរបៀបប្រជាធិបតេយ្យស្មើភាពគ្នានឹងមិនអាចឈ្នះទេ ដូច្នេះមានតែកម្ទេចគូប្រជែងប៉ុណ្ណោះ ទើបមានសង្ឃឹមកាន់អំណាចបន្ត។
លោក កែម ឡី បានមើលឃើញពីចំណុចនេះយូរមកហើយ។ នៅក្នុងវេទិកាអាស៊ីសេរីថ្ងៃទី១១ មេសា ២០១៦ លោកបានអះអាងថា «ក្នុងឆាកនយោបាយរបស់គណបក្សកាន់អំណាចដែលខ្ញុំមើលឃើញគាត់ឈ្នះកន្លងមក មែនឈ្នះដោយសារការប្រកួតប្រជែងគំនិតទេ មែនឈ្នះដោយសារការប្រកួតប្រជែងគោលនយោបាយទេ គឺឈ្នះដោយសារវាយកម្ទេចគូប្រកួត។ ខ្ញុំឧទាហរណ៍ដូចឆ្នាំ១៩៩៧ គាត់ដឹងថាឆ្នាំ១៩៩៣ ចាញ់ បើទុកហ្វ៊ិនស៊ីនប៉ិចឲ្យបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ១៩៩៨ទៀត គឺមិនអាចឈ្នះបានទេ អ៊ីចឹងគាត់ត្រូវតែកម្ទេចចោល។ ដូចគ្នានោះដែរ ក្នុងឆ្នាំ២០១៣នេះ បើសិនជាទុកសង្គ្រោះជាតិឱ្យមានការបោះឆ្នោតរហូតដល់ឆ្នាំ២០១៧-២០១៨ គឺគណបក្សប្រជាជនមិនអាចឈ្នះបានទេ អ៊ីចឹង គាត់រកវិធីសាស្ត្រកម្ទេច គណបក្សសង្គ្រោះជាតិទៅវិញទេ។» លោក ជុន ច័ន្ទបុត្រ នៅក្នុងវេទិកាអាស៊ីសេរី ថ្ងៃទី២៣ខែកក្កដា២០១៦ ប្រធានបទ ‘ឃាតកម្មបណ្ឌិត កែម ឡី និងករណីចោទប្រកាន់រឿងស្នើឲ្យអឺរ៉ុបបិទទីផ្សារសម្លៀកបំពាក់’ បានរំឮកពីការសន្ទនាក្រៅឆាករវាងលោកនិងលោក កែម ឡី ប៉ុន្មានសប្ដាហ៍មុនត្រូវបានគេធ្វើឃាត មកសួរបញ្ជាក់លោក សម រង្ស៊ី៖ «គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានឹងមិនទុកឱ្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមានមេដឹកនាំពីរធ្វើការរួមគ្នាទេ។…ប្រសិនបើគេទុកឱ្យលោក កឹម សុខា នៅក្រៅគុក គឺគេនឹងធ្វើយ៉ាងម៉េចឱ្យលោក កឹម សុខា ទាត់លោក សម រង្ស៊ី ចោល ដើម្បីឱ្យលោក កឹម សុខា ឡើងធ្វើប្រធាន។ បើសិនជាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមិនអាចធ្វើឱ្យលោក កឹម សុខា ទាត់លោក សម រង្ស៊ី ចោលបានទេ គេនឹងត្រូវរ៉ូវគ្នាជាមួយនឹងលោក សម រង្ស៊ី…បើកផ្លូវឱ្យលោក សម រង្ស៊ី ចូលមកប្រទេសកម្ពុជាវិញ ហើយគេនឹងរករឿងដើម្បីចាប់លោក កឹម សុខា ដាក់គុក។…រឿងមួយដែលគេអាចចាប់លោក កឹម សុខា ដាក់គុកបាន គឺបទជួញដូរមនុស្ស នាំមនុស្សទៅបរទេសអីជាដើម។» ទោះបីលោក សម រង្ស៊ី យល់ស្របនឹងទស្សនៈរបស់លោក កែម ឡី ខាងលើនេះក៏ដោយ ក៏ការអនុវត្តនយោបាយជើងមិនជាប់ដី បានចូលស៊ងតាក់ទិចបំបែករបស់លោក ហ៊ុន សែន ដោយលោកខ្លួនឯង តិចឬច្រើន ដោយសារតែការធ្វើនយោបាយឱ្យតម្លៃលើសមរភូមិក្រៅស្រុកជាងក្នុងស្រុក ឧស្សាហ៍ចាក់ចេញទៅក្រៅប្រទេសញឹកញាប់ជាងចុះមូលដ្ឋាន និងចាកចេញមិនចូលស្រុកវិញពេលរងបណ្តឹងតុលាការឬការចាប់ខ្លួន, បើកឱកាសឱ្យលោក ហ៊ុន សែន អាចបង្វិលលោក សម រង្ស៊ី បានតាមអំពើចិត្តពោលគឺបណ្តេញឱ្យរត់ចោលស្រុកបានដោយគ្រាន់តែសើរើករណីចាស់ អាចបង្កើតគម្លាតឱ្យលោកនៅឆ្ងាយពីលោក កឹម សុខា រួចហើយធ្វើទុក្ខបុកម្នេញផ្នែកនយោបាយលោក កឹម សុខា ស្របគ្នានោះដែរ។
ទន្ទឹមនឹងសាធារណមតិមួយចំនួនយល់ថា លោកនិរទេសខ្លួនព្រោះរឿងក្តីក្តាំ លោក អ៊ូ វីរៈ យល់ថាវាក៏ជារបៀបធ្វើនយោបាយរបស់លោក សម រង្ស៊ី ផងដែរ។ នៅក្នុងកម្មវិធីវិទ្យុរបស់មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោក អ៊ូ វីរៈ បានលើកឡើងថា «លោក សម រង្ស៊ី…កាលគាត់នៅក្នុងស្រុក គាត់មិនចូលចិត្តទេ។ ចឹងបានខ្ញុំចួនកាល ចេះតែនិយាយសើចជាមួយបរទេសថា គាត់ធ្វើ[ជា]អ្នកនយោបាយបារាំងនៅប្រទេសបារាំង, ល្អ គាត់ពូកែ ប៉ុន្តែក្នុងស្រុក គាត់អត់សូវពូកែទេ ដោយសារអី? [ទីមួយ] គាត់ពូកែតែធ្វើជាសកម្មជនទេ គាត់ពូកែក្នុងការតវ៉ាបាតុកម្ម…ដូចមេសហជីពមួយអ៊ីចឹង…ដូចមេសហជីពនៅស្រុកគេអ៊ីចឹង នៅស្រុកគេ គេធ្វើចឹង។ ទីពីរ គាត់អត់ចូលចិត្តនៅក្នុងស្រុកខ្មែរទេ។ ពេលដែលគាត់ត្រូវបានគេរារាំងតាមផ្លូវច្បាប់ គាត់ចូលក្នុងស្រុកបួនឆ្នាំ ដល់ពេលគេព្រមឱ្យចូលមកក្នុងស្រុក គាត់ចូលក្នុងស្រុកបានតែមួយភ្លេត គាត់ទៅទៀតបាត់…មួយភ្លេតសោះ ទៅ១០ថ្ងៃទៀត ដល់ទៅ១០ថ្ងៃ មកវិញ បានប្រហែលមួយអាទិត្យទៀតទៅ គាត់ទៅបាត់ទៀតទៅ។ ចឹងបានន័យថា ទោះបីគាត់អត់មានរឿង ក៏គាត់នៅក្រៅប្រទេសច្រើនជាង…តាមពិត គាត់គួរចំណាយពេលវេលាភាគច្រើនក្នុងការិយាល័យគាត់ ហើយនិងភាគមួយចំនួន នៅតាមជនបទ ជាមួយនឹងប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីស្គាល់ពីបញ្ហាប្រជាពលរដ្ឋ ហើយនិងមួយចំនួន ដើម្បីចួបអ្នកជំនាញយកយោបល់គេ ប៉ុន្តែគាត់បែងចែកភាគច្រើនផ្ទុយពីហ្នឹង។…ដល់ក្រៅប្រទេសហើយគឺគាត់និយាយឈប់គិតហើយ គាត់និយាយឈប់ធ្វើជាគណបក្សឬមួយក៏ជាអ្នកនយោបាយរបៀបជាអ្នកឈានទៅរកការដឹកនាំហើយ គាត់និយាយជាអ្នកសកម្មជនទៀត។» ការអះអាងរបស់លោក វីរៈ ត្រឹមត្រូវដែលថា បក្សប្រឆាំងធ្វើនយោបាយមិនមែនក្នុងរបៀបជាគណបក្សនយោបាយទេ តែគឺដូចសហជីព ត្បិតតាំងបង្កើតដំបូងមកម្ល៉េះ គណបក្សជាតិខ្មែរឬគណសមរង្ស៊ី យកកម្មករកម្មការិនីជាមូលដ្ឋានការគាំទ្រនិងការធ្វើបាតុកម្ម, ចលនាសហជីពដំបូងគេនៅកម្ពុជា គឺផ្តើមចេញពីគណបក្សប្រឆាំងនេះឯង គួរកុំភ្លេចដែរថា ជា វិជ្ជា អតីតមេសហជីពដ៏ល្បីល្បាញគឺជាសមាជិកគណបក្សសមរង្ស៊ី។ យ៉ាងណាក៏ដោយ សម្តីរបស់លោក វីរៈ ក៏មិនត្រូវទាំងស្រុងដែរ ត្បិតករណីដែលបក្សកាន់អំណាចក្តោបក្តាប់ស្ថាប័នរដ្ឋសឹងទាំងស្រុង រាល់ដំណើរស្វែងរកដំណោះស្រាយដែលដើរតាមយន្តការស្ថាប័ន ដូចជា ស្វែងរកអន្តរាគមន៍តុលាការ, សភា, រដ្ឋាភិបាលឬតំណាងរាស្ត្របក្សកាន់អំណាច, ចរចា, ដាក់ញត្តិ, សើរើវិវាទការបោះឆ្នោត…ពុំមានប្រសិទ្ធភាពឡើយ ដូច្នេះហើយបក្សប្រឆាំងគ្មានជម្រើសអ្វីច្រើន ក្រៅពីដើរតាមយន្តការក្រៅស្ថាប័ន ពោលគឺបាតុកម្ម ការធ្វើនយោបាយរបៀបជាសកម្មជនឬសហជីពក៏ទាស់ខុសណាស់ណាដែរ ទោះបីបក្សប្រឆាំងគួរតែផ្តោតលើគោលនយោបាយមែនក៏ដោយ, អ្នកអះអាងថា បាតុកម្មមិនមែនដំណោះស្រាយ ពីព្រោះពួកគេមើលឃើញឥទ្ធិពលនៃបាតុកម្មទៅលើការដោះស្រាយបញ្ហាឧ. ការដំឡើងប្រាក់ខែកម្មករច្រើនកើតឡើងក្រោយមានបាតុកម្ម (ផ្តុំគ្នាតវ៉ា)ឬកូដកម្ម (ផ្អាកពលកម្មឬធ្វើចូលធ្វើការមួយរយៈ) ពីកម្មករ។
ដល់ក្រោយពេលដែលរដ្ឋាភិបាលហាមជាផ្លូវការ ទើបលោក សម រង្ស៊ី ធ្វើជាចង់ស្រុកវិញ ហើយពេលរដ្ឋាភិបាលមិនទាន់បានហាមលោកក៏ពុំព្យាយាមមក បែរជាប្រឹងប្រែងនិយាយការពារជំហរនិរទេសជានិច្ចកាល ដែលនាំអ្នកខ្លះជាចេតនាក្រឡេកក្រឡុច។សកម្មសង្ឃ ប៊ុត ប៊ុនតិញ មានមន្ទិលសង្ស័យចំពោះជម្រើសចូលស្រុករបស់លោក សម រង្ស៊ី ដោយមានសង្ឃដីកាប្រាប់ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ថា«លោក សម រង្ស៊ី មិនចាំបាច់រង់ចាំរដ្ឋាភិបាល[ទេ]។ ហេតុអ្វីគាត់កំពុងរង់ចាំរដ្ឋាភិបាលផ្តល់ឱកាសឲ្យគាត់? ពួកគេមិនដែលប្រកួតប្រជែងដោយស្មើភាពទេ ដូច្នេះកុំចាំ»។ «មកតាមរយៈមធ្យោបាយផ្សេងៗមានតាមរយៈកប៉ាល់ រថយន្តក្រុង រថយន្តផ្សេងៗ តាមមធ្យោបាយណាក៏ដោយឲ្យតែមក។ ប្រសិនបើរដ្ឋាបាលហ៊ានចាប់ខ្លួនលោក សម រង្ស៊ី ឬសម្លាប់លោក សម រង្ស៊ី វាមានន័យថាលោកនឹងក្លាយជាវីរបុរស»។ ដូច្នេះ មិនមែនមានតែតាមផ្លូវអាកាសនោះទេ មូលហេតុទំនងជាងគេដែលជំរុញឱ្យលោកពុំព្យាយាមស្វះស្វែងរកមធ្យោបាយផ្សេងទៀត គឺមកពីលោកមិនទាន់ចង់ចូលមកកម្ពុជាវិញ។គេអាចនិយាយបានថា លោកពិតជាចង់ត្រលប់ចូលកម្ពុជាវិញត្បិតបើថាមិនចង់ទាំងស្រុងក៏វាមិនទំនងដែរ (ត្បិតលោកតែងតែព្យាយាមរកអន្តរាគមន៍ដើម្បីបានចូលស្រុកចូលមុនការបោះឆ្នោតជានិច្ចកាល) ពិសេសពេលជិតបោះឆ្នោត តែមិនទំនងជាចង់រយៈពេលយូរដែរ។ អ្វីដែលគេច្បាស់បានគឺថា លោកនឹងមិនទំនងជាកែប្រែរបៀបធ្វើនយោបាយជើងមិនជាប់ដី ឬនឹងឱ្យតម្លៃលើការស្នាក់នៅកម្ពុជាច្រើនជាងទស្សនកិច្ចទៅបរទេសនោះឡើយ ត្បិតសម្រាប់លោក ការនិរទេសខ្លួនឯងមិនមែនជាលើកទីមួយទេ ឯការនិយាយការពារជម្រើសនិរទេសនេះក៏មានហេតុផលច្រើនសំបូរ ហេតុផលទាំងអស់នោះពុំបានបង្ហាញថា លោកចង់វិញត្រលប់ចូលកម្ពុជាតាមពាក្យសន្យាឡើយ។ សូម្បីតែពេលរដ្ឋាភិបាលបិទអាកាសចរមិនឱ្យលោកចូលស្រុកក៏លោកនៅតែជឿជាក់លើទ្រឹស្តីនយោបាយជើងមិនជាប់ដីដដែល មិនគិតថារដ្ឋាភិបាលហាមឃាត់លោក ព្រោះការវិលចូលស្រុកជាជម្រើសត្រឹមត្រូវនោះទេ។ លោក សម រង្ស៊ី មិនបានបញ្ចេញមតិទៅលើការធ្វើនយោបាយជើងជាប់ដីរបស់លោក កឹម សុខា ថាតើត្រឹមត្រូវឬអត់ទេតែលោកបានធ្វើឱ្យសមហេតុផលរវាងជម្រើសនយោបាយពីរផ្ទុយគ្នាថាបំពេញគ្នាទៅវិញទៅមក។ជាសម្តីទំនងជាមិនច្បាស់ទេ ប៉ុន្តែជាសកម្មភាពរបស់លោក សម រង្ស៊ី ដែលឧស្សាហ៍ទៅក្រៅប្រទេសវិញ បង្ហាញពីគំនិតរបស់លោកថា លោក កឹម សុខា ស្នាក់នៅកម្ពុជា ក្រោមការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីបក្សកាន់អំណាច ជាការប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់ឥតប្រយោជន៍។ បើខ្ចីពាក្យរបស់លោក សម រង្ស៊ី, លោកនឹងមិនលេងល្បែងនយោបាយអយុត្តិធម៌នោះទេ មានន័យថា ល្បែងនយោបាយ យុត្តិធម៌បានលេង ស្របពេលដែលគេដឹងថា លោក ហ៊ុន សែន មិនដែលអនុញ្ញាឱ្យគូប្រជែងរបស់លោកលេងល្បែងនយោបាយជាមួយលោកដោយយុត្តិធម៌នោះឡើយ។ ដោយមិនដឹងថា ពេលណាល្បែងនេះមានយុត្តិធម៌ ក៏មិនដឹងថា ពេលណាដែលគណបក្សប្រឆាំងមិនប្រឈមនឹងហានិភ័យ បក្សប្រឆាំងតែងប្រឈមហានិភ័យតាំងពីបង្កើតដំបូងមកម្ល៉េះ ដូច្នេះគេក៏ពុំដឹងថា ពេលណាទើបលោក សម រង្ស៊ី ហ៊ានលេងឬប្រឈមនោះដែរ។
ជាសេចក្តីសន្និដ្ឋាន យុទ្ធសាស្ត្រធ្វើនយោបាយជើងមិនជាប់ដីពុំមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងរំដោះកម្ពុជាពីរបបផ្តាច់ការឬការពារកម្ពុជាពីឥទ្ធិពលវៀតណាមនោះទេ។ ទោះបីគេមិនដឹងថា គំរូនិរទេសខ្លួនម្តងហើយម្តងទៀតរបស់លោក សម រង្ស៊ី ជះឥទ្ធិពលទៅលើអ្នកនយោបាយឬសកម្មជនដទៃទៀតកម្រិតណាក៏ដោយក៏នៅតែមានអ្នកដែលអនុវត្តព្រមទាំងអ្នកមិនអនុវត្តទ្រឹស្តីធ្វើនយោបាយត្រូវរត់ចោលស្រុកនេះ ពីព្រោះមិនមែនសកម្មជនទាំងអស់សុទ្ធតែចំណាយពេលសិក្សាពីប្រសិទ្ធភាពនៃយុទ្ធសាស្ត្រនេះទាំងអស់គ្នានោះទេ។ តួយ៉ាង សកម្មជនធ្វើយុទ្ធនាការថ្ងៃចន្ទពណ៌ខ្មៅ ហ៊ានប្រឈមនឹងជាប់ពន្ធនាគារ ឧ. អ្នកស្រី ទេព វន្នី, សកម្មជនមាតាធម្មជាតិខ្លះសុទ្ធចិត្តជាប់ពន្ធនាគាររហូតមានដោះលែង ខ្លះទៀតភៀសខ្លះទៅបរទេសគេចពីបណ្តឹងតុលាការ, អ្នកវិភាគឯករាជ្យ លោក គឹម សុខ រងបណ្តឹងសុខចិត្តជាប់គុក និងតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំងជាច្រើននាក់ ដូចមាន លោក អ៊ំ សំអាន សុខចិត្តនឹងការជាប់ពន្ធនាគារ។ល។ ពួកគេទាំងអស់នោះឋិតក្នុងស្ថានភាពដូចគ្នា តែសម្រេចចិត្តខុសគ្នា ដល់ទីបំផុតទៅ លោក សម រង្ស៊ី នៅតែជាបុគ្គលដែលអាចចាត់ទុកថាជាអ្នកអនុវត្តបានជាប់លាប់ជាងគេ នូវទ្រឹស្តីធ្វើនយោបាយត្រូវចោលស្រុកឬយុទ្ធសាស្ត្រធ្វើនយោបាយជើងមិនជាប់ដី។ ដូចការលើកឡើងរបស់លោក អ៊ូ រិទ្ធី ស្ថាបនិកក្រុមយុវជនកាហ្វេនយោបាយ «លោក សម រង្ស៊ី ត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជានិមិត្តរូបនៃការផ្លាស់ប្តូរនៅកម្ពុជា ប៉ុន្តែលោកខ្លួនឯងពុំដែលបានផ្លាស់ប្តូរនោះទេ។ និយាយឱ្យចំ លោកនៅតែជាជនកំសាក៕»
ដោយ ទេព រ៉ានិត
