ក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ សេរីភាពបញ្ចេញមតិនិងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សត្រូវអង្គការសិទ្ធិមនុស្សមើលឃើញថា បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក។ ចំណែកអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សយ៉ាងតិច៥នាក់នៅសមាគមអាដហុកត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួន បើទោះបីមជ្ឈដ្ឋានមួយចំនួនយល់ថា វិធានការនោះជាល្បែងនយោបាយក៏ដោយ។
កាបិទលំហូសេរីភាពបញ្ចេញមតិ និងការចាប់ឃុំខ្លួនអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស បានធ្វើឡើងស្របគ្នាទៅនិងការធ្លាក់ចុះប្រជាប្រិយភាពរបស់គណបក្សកាន់អំណាច។
បក្សកាន់អំណាចដែលធ្លាប់មានអាសនៈ៩០អាសនៈ បានធ្លាក់ចុះមកនៅត្រឹម៦៨ វិញក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ ពោលគឺ២២អាសនៈ បានទៅលើគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជាបក្សប្រឆាំង។
ការស្ទង់មតិមួយរបស់វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវសហរដ្ឋអាមេរិក(IRI) ធ្លាប់បង្ហាញថា ការធ្លាក់ចុះប្រជាប្រិយភាពរបស់បក្សកាន់អំណាចនេះ IRI ថា មូលហេតុមួយរកឃើញថាកើតចេញពីការំលោភសិទ្ធិមនុស្សនិងតុលាការមិនឯករាជ្យបង្កឲ្យមានអយុត្តិធម៌សង្គម។
ជាការកត់សម្គាល់ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល ដែលត្រូវចាប់ឃុំខ្លួននោះពួកគេនូវតែបន្តជំរុញឲ្យរាជរដ្ឋាភិបាលគោរពសិទ្ធិមនុស្សសិទ្ធិ ធ្វើនយោបាយដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងកតិការសញ្ញាផ្សេងៗ ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស ដែលកម្ពុជាបានផ្តល់សញ្ចាប័នជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស២៣តុលា១៩៩១។
កិច្ចព្រមព្រៀង ដែលមានប្រទេសជាហត្ថលេខី១៨ប្រទេសរួមទាំងមហាអំណាចទាំង៥ផង ជំរុញឲ្យកម្ពុជាអនុវត្តគោលការប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។ ប៉ុន្តែច្រើនឆ្នាំមកនេះក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលសង្គមមើលឃើញថាក្រោយពីគណបក្សកាន់អំណាចធ្លាក់ចុះប្រជាប្រិយភាពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាហាក់បានដើថយក្រោយ គួឲ្យព្រួយបារម្ភ។
ប៉ុន្តែច្រើនឆ្នាំមកនេះ ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ហាក់នៅតែត្រូវបានសង្គមស៊ីវិលរិះគន់ថា ជាខ្សែញាក់របស់បក្សកាន់អំណាច។
ជាងនេះទៅទៀត ប្រធានគ្រប់គ្រងផ្នែកអង្កេតនៅអង្គការលីកាដូលោក អំ សំអាត ដែលរងរបួសដោយគេសង្ស័យថាក្រុមសន្តិសុខខណ្ឌដូនពេញជាអ្នកវាយកាលពីខែតុលាឆ្នាំ២០១៦ ពេលចុះឃ្លាំមើលអ្នកមានជម្លោះដីធ្លីប្រារព្វទិវាសិទ្ធិលំនៅដ្ឋានអន្តរជាតិក្នុងរាជធានីភ្នំពេញនោះ ត្រូវបានតុលាការកោះហៅឲ្យទៅឆ្លើយបំភ្លឺ ដោយសងសង្ស័យថា ប្រើហិង្សាលើសន្តិសុខខណ្ឌដូនពេញដែលវាយដំមន្រ្តីសិទ្ធិមនុស្សទៅវិញ។
លោកមេធាវី ហុង គឹមសួន ពន្យល់ថា តាមនីតិវិធីសំណុំរឿងអ្នកដែលប្តឹងមុនត្រូវស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធដោះស្រាយមុន។ ប៉ុន្តែលោកថា ករណីនេះ បើតុលាការកោះហៅតែមន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សដែលរងរបួសទៅសួនាំតែមិនស្វែងរកជនដៃដល់ ដែលប្រើហិង្សាលើមន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្ស មកផ្តន្ទាទោសលោកថា ជារឿងអយុត្តិធម៌មួយធ្វើឲ្យប៉ះពាល់កម្ពុជាទាំងជាតិនិងអន្តរជាតិ។
លោក ហុង គឹមសួន ឲ្យដឹងទៀតថា វិធានការច្បាប់ណាមួយមិនបានផ្តល់ទំនុកចិត្តដល់មជ្ឈដ្ឋានទូទៅទេលោកថា អ្នកមិនដែលមិនពេញចិត្តទាំងនោះក៏និងមិនគាំទ្រដល់ការដឹកនាំរបស់រដ្ឋាភិបាលដែរ។
លោកាថា៖ «ប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់គ្មានមានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់។ ហើយបើសំអាងលើច្បាប់សំអាងលើតុលាការឯករាជ្យហើយបែជាមិនឯករាជ្យវិញអាហ្នឹងប្រជាពលរដ្ឋអស់ជំនឿមិនដឹងថាទៅពឹងលើស្អីទៅវិញ។ ហើយកិត្តិយស៌របស់កម្ពុជារបស់ថ្នាក់ដឹកនាំនៅលើឆាកអន្តរជាតិហ្នឹងវាអត់មានអីល្អទេវាមានតែអាប់មុខអាប់មាត់ទៅទៀតហ្នឹង»។
អ្នកឯកទ្ទេសវិទ្យាសស្ត្រនយោបាយនិងអភិបាលកិច្ច លោក ចាន់ វិបុល លើកឡើងថា បើគេពិនិត្យពីរូបភាពវីដេអូដែលបានបង្ហោះតាមបណ្តាញសង្គមពេលផ្ទុះហិង្សានោះ លោកថា គេសង្កេរឃើញភាគីអាជ្ញាធរវាយទៅលើកក្រុមអ្នកតវ៉ា។
ប៉ុន្តែលោកថា បើពិនិត្យលើដីកាកោះ វាអយុត្តិធម៌ធ្ងន់ធ្ងទៅសម្រាប់សម្ត្រីសិទ្ធិមនុស្ស និងអ្នករងគ្រោះដទៃទៀតរួចបាត់ទៅ ហើយដោយលោកថា ដីកាកោះនោះបានបង្គាប់ឲ្យមន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សនិងអ្នករបួសផ្សេងទៀតចូលទៅបំភ្លឺក្នុងនាមជាអ្នកបង្កហិង្សាលើសន្តិសុខខណ្ឌទៅវិញ។
លោក ចាន់ វិបុល វិភាគទៀតថា កត្តាមួយទៀតអង្គការលីកាដូបានរិះគន់រដ្ឋាភិបាលចំៗ ទៅលើការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សអំពើពុករលួយ និងការប្រើប្រាស់តុលាការជាខ្សែញាក់គំរាមដល់សំឡេងរិះគន់រដ្ឋាភិបាលដែលលោកថា ដើម្បីជាប្រយោជន៍នយោបាយបែបផ្តាច់ការនិយម។
លោកថា៖«គឺមានតែពួកនេះហើយដែលហ៊ានអញ្ចឹងពួកគាត់ត្រូវតែបង្ក្រាបដើម្បីបំបាក់ស្មារតិដល់ក្រុមហ្នឹងផងដើម្បីបំបាក់ស្មារតីដល់ក្រុមនយោបាយផ្សេងៗផងហើយបំបាក់ស្មារតីដល់អ្នកដែលហ៊ាននិយាយការពិតហើយជាពិសេសចង់បំបាក់ស្មារតីទៅដល់ប្រជាពលរដ្ឋផងដែរ»។
ជាការកត់សម្គាល់មួយទៀត កម្លាំងអាជ្ញាធររបស់រដ្ឋាភិបាលរួមទាំងសន្តិសុខខណ្ឌដូនពេញផងដែលចុះបង្ក្រាបអ្នកតវ៉ាដោយសន្តិវិធីភាគច្រើនពួកគេមិនត្រូវបានមន្ត្រីតុលាការចាត់វិធានផ្លូវច្បាប់យកមកផ្តន្ទាទោសនោះទេ បើទោះបីជនរងគ្រោះមានរូបភាពជាវីដេអូបង្ហាញទៅមន្ត្រីជំនាញក៏ដោយ។
ដូចជារូបភាពវីដេអូបង្ហាញពីសន្តិសុខខណ្ឌដូនពេញ កាន់ដំបងព្រួតគ្នាវាយទៅលើបុរសជិះម៉ូតូជិតទីលានប្រជាធិបតេយ្យសន្តិសុខកាន់ដំបងវាយអតីតអ្នកយកព័ត៌មានវីអូឌី លោក ឡាយ សាមាន ឲ្យរបួសធ្ងន់សន្តិសុខវាយបង្ក្រាបអ្នកតវ៉ាដីធ្លីនៅតំបន់បឹងកក់ជាដើមបណ្តឹងមួយចំនួនត្រូវបានច្រានចោលនិងខ្លះទៀតត្រូវបានទុកចោលមិនចាត់ការ។
តែផ្ទុយទៅវិញជនដៃដល់ម្នាក់ក្នុងចំណោម៣នាក់ ដែលវាយតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំងឲ្យរងរបួសធ្ងន់ក្រោយទទួលទោសបានមួយឆ្នាំ ត្រូវតម្លើងឋានន្តរស័ក្តរហូតផ្កាយមួយ។ ចំណែកអ្នកដឹកនាំកម្លាំងចុះបង្ក្រាបដ៏សកម្មគឺលោក សុខ ពេញវុធ ត្រូវបានតម្លើងឋានៈទៅជាអភិបាលខណ្ឌដូនពេញ។
អ្នកឃ្លាំមើលពីការអភិវឌ្ឍសង្គម លោក ប៊ូ បញ្ញា វិភាគដែរថាការដែលរដ្ឋាភិបាលនៅបន្តប្រើប្រព័ន្ធតុលាការធ្វើជាខ្សែញាក់យាយីអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សនិងយកអ្នកពូកែប្រើហិង្សាដាក់ជិតខ្លួនបែបនេះលោកថា អាចជាយុទ្ធសាស្ត្របំបែកកញ្ចក់៤ ដើម្បីបានបន្តកាន់អំណាចបែបផ្តាច់ការ។
បញ្ចក់ទាំង៤នោះ លោក ប៊ូ បញ្ញា វិភាគថាកញ្ចក់ទី១ ធ្វើឲ្យបក្សប្រឆាំងចុះខ្សោយទី២គំរាមដល់សង្គមស៊ីវិលទាំងឡាយណា ដែលហ៊ាននិយាយការពិតពីភាពអវិជ្ជមានរបស់រដ្ឋាភិបាលទី៣ គំរាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យនិងទី៤ គំរាមដល់សកម្មជនដីធ្លីដែលហ៊ានប្រឆាំងនឹងការរំលោភពានដីធ្លីនិងអ្នកស្វែងរកយុត្តិធម៌សង្គម។
លោក ប៊ូ បញ្ញា វិភាគទៀតថាចំណែកឯកការបន្តលើកទឹកចិត្តអ្នកប្រើហិង្សាបង្ក្រាបក្រុមអ្នកតវ៉ាលោកថាជាកាដឹងគុណរបស់រដ្ឋាភិបាលដល់មន្ត្រីថ្នាក់ក្រោមដែលចេះជួយការពារអំណាចឲ្យខ្លួនតាមបែងហិង្សានិយមតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែលោកវិភាគថា យុទ្ធសាស្ត្របែបនេះមិនទទួលបានប្រជាប្រិយភាពទេ។
លោកថា៖«បញ្ហាចំបងដែលធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលរបស់គណបក្សប្រជាជនជនធ្លាក់ចុះប្រជាប្រិយភាពរហូតបច្ចុប្បន្នហ្នឹង គឺអយុត្តិធម៌សង្គមហ្នឹងឯង អាហ្នឹងជាគន្លឹះសំខាន់ សូម្បីតែការផ្តល់សន្ទស្សន៍ទាក់ទងនឹងអំពើពុករលួយដែលកម្ពុជាជាប់ចំណាត់ថ្នាក់អាក្រក់មែនទែនហ្នឹងឆ្នាំនេះ១៥៦ហ្នឹង ក៏ទាក់ទងទៅនឹងភាពអយុត្តិធម៌សង្គមដែរជាពិសេសនីទណ្ឌភាពអីជាដើម»។
ទោះជាយ៉ាងណា ក្រោយពីចូលបំភ្លឺ លោក អំ សំអាត និងលោក ចាន់ ពុទ្ធិសក្តិ បានប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានថា មន្រ្តីតុលាការអះអាងថា ការកោះហៅពួកលោកទៅបំភ្លឺក្នុងឋានៈជាជនសង្ស័យនេះ មកពីនគរបាលធ្វើរបាយការណ៍ភាន់ច្រឡំ។
លោក អំ សំអាត ឲ្យដឹងថាការបញ្ជាក់បែបនេះរបស់មន្រ្តីតុលាការ គឺបន្ទាប់ពីលោកបានបង្ហាញវីដេអូដែលក្រុមសន្តិសុខបានវាយដំលើរូបលោក និងលោក ចាន់ ពុទ្ធិស័ក្ត៕
