កាលពីថ្ងៃទី២២ ខែធ្នូ ឆ្នាំមុន សកម្មជនគណបក្សប្រឆាំងប្រចាំក្រុងប៉ោយប៉ែត ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ លោក ឌិន ពុទ្ធី ត្រូវបានអាជ្ញាធរនៅខេត្តនេះចាប់ខ្លួន ដោយចោទថាបានបើករថយន្តបុកមន្ត្រីនគរបាលព្រំដែន លោក ឈាន ពិសិដ្ឋ ខណៈដែលប្រជាពលរដ្ឋបានឃើញនិងថតវីដេអូនូវហេតុការណ៍នោះ បានអះអាងថាសកម្មជនបក្សប្រឆាំងរូបនេះ មិនបានប្រព្រឹត្តល្មើសដូចការចោទប្រកាន់នោះឡើយ។
ករណីដ៏ចម្រូងចម្រាស់មួយនេះ បានជំរុញឲ្យមានការរិះគន់ព្រោងព្រាតពីសំណាក់មហាជនកម្ពុជា និងថែមទាំងត្រូវបានសារព័ត៌មានបរទេសចុះផ្សាយផងដែរ។ នៅលើបណ្ដាញសង្គមហ្វេសប៊ុក មហាជនកម្ពុជា ចាប់ពីក្មេងតូចៗ រហូតដល់មនុស្សធំពេញវ័យ បានបង្កើតវីដេអូត្រាប់តាម ឬហៅថា Troll ដែលបានក្លាយទៅជាអាវុធគ្មានគ្រាប់គ្មានផ្សែង បាញ់ទៅលើទង្វើចោទប្រកាន់របស់មន្ត្រីនគរបាលព្រំដែន លោក ឈាន ពិសិដ្ឋ ព្រមទាំងតុលាការខេត្តបន្ទាយមានជ័យផងដែរ។
ជាងនេះទៅទៀត ករណីនេះក៏បានជំរុញឲ្យមានការប្រមូលផ្ដុំតវ៉ាពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្រុងប៉ោយប៉ែតផងដែរ កាលពីព្រឹកថ្ងៃទី២៩ ខែធ្នូកន្លងមក ដើម្បីទាមទារឲ្យដោះលែងលោក ឌិន ពុទ្ធី ឲ្យមានសេរីភាពឡើងវិញ បើមិនដូច្នោះទេ ពលរដ្ឋទាំងនោះ ព្រមានធ្វើបាតុកម្មបិទផ្លូវច្រកទ្វារអន្តរជាតិប៉ោយប៉ែតទៀតផង។
ក្រៅពីមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង លោក សម រង្ស៊ី ដែលកំពុងរស់នៅនិរទេសខ្លួនឯងនៅឯក្រៅប្រទេសនោះ មេដឹកនាំបក្សនយោបាយដទៃទៀត ដូចជា មេបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ លោក ខឹម វាសនា និងមេបក្សអំណាចពលរដ្ឋ លោក សួន សេរីរដ្ឋា ក៏ថ្លែងចំអកដល់ទង្វើរបស់លោក ឈាន ពិសិដ្ឋ ផងដែរ។
ប៉ុន្តែ តុលាការខេត្តបន្ទាយមានជ័យ បានការពារចំណាត់ការរបស់ខ្លួនទៅលើសកម្មជនបក្សប្រឆាំងរូបនោះ ដោយនៅតែរក្សាជំហរចោទប្រកាន់ទៅលើលោក ឌិន ពុទ្ធី ហើយការពារមន្ត្រីនគរបាលព្រំដែនរូបនោះដដែល។ មួយថ្ងៃក្រោយមក ក្រសួងមហាផ្ទៃបានបន្ទរទៅលើចំណាត់ការរបស់តុលាការខេត្តបន្ទាយមានជ័យ និងបានអំពាវនាវទៅកាន់ប្រជាពលរដ្ឋ ឲ្យរង់ចាំលទ្ធផលនៃការស៊ើបអង្កេតរបស់់តុលាការខេត្តមួយនេះ។
ទោះជាយ៉ាងណា ទីបំផុតទៅ លោក ឌិន ពុទ្ធី ត្រូវបានសាលាឧទ្ធរណ៍សម្រេចដោះលែងឲ្យនៅក្រៅឃុំវិញ កាលពីថ្ងៃសុក្រសប្ដាហ៍មុន ហើយរូបលោក ឌិន ពុទ្ធី ផ្ទាល់ បានចាកចេញពីពន្ធនាគារខេត្តបន្ទាយមានជ័យ នៅព្រឹកថ្ងៃទី១៤ ខែមករា។
សំណុំរឿងដ៏ចម្រូងចម្រាស់មួយនេះ បានជំរុញឲ្យមានការជជែកដេញដោលថា តើវាឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញដូចម្ដេចអំពីប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា?
ដោយងាកទៅអានរបាយការណ៍នានាដែលវាយតម្លៃអំពីស្ថានភាពប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានោះ គេបានរកឃើញថា វាស្ថិតនៅក្នុងចំណាត់ថ្នាក់ទាបបំផុត បើប្រៀបធៀបទៅនឹងបណ្ដាប្រទេសក្នុងតំបន់ ព្រមទាំងពិភពលោក។
របាយការណ៍មួយដែលចេញដោយគម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក កាលពីឆ្នាំ២០១៦កន្លង បានបង្ហាញថា កម្ពុជាមានចំណាត់ថ្នាក់ទាបជាងគេខាងផ្នែកនីតិរដ្ឋ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសចំនួន ១១៣ ដែលសិក្សាដោយអង្គការអន្តរជាតិមួយនេះ។
នៅក្នុងការវាយតម្លៃ និងដាក់ពិន្ទុលើសន្ទស្សន៍នីតិរដ្ឋនៅតាមប្រទេសនីមួយៗ អង្គការគម្រោងយុត្តិធម៌ពិភព បានសិក្សាទៅលើនិន្នាការនៃកត្តាចំនួន ៨ ក្នុងនោះមានទាំងវិស័យយុត្តិធម៌ស៊ីវិល និងវិស័យយុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌផងដែរ ពោលគឺទាក់ទងទៅនឹងប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជាទាំងមូល។
នៅក្នុងតារាងសន្ទស្សន៍នោះ ប្រទេសកម្ពុជាមានចំណាត់ថ្នាក់ទី ១១២ ពោលគឺប្រសើរជាងប្រទេសវេណេហ្ស៊ូអេឡាតែមួយប៉ុណ្ណោះ ហើយបើធៀបនឹងបណ្ដាប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ានវិញ យើងឃើញថា កម្ពុជាយើងមានចំណាត់ថ្នាក់អន់ជាងប្រទេសភូមាទៅទៀត ខណៈដែលភូមាទើបតែចាកចេញពីរបបយោធាប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះប៉ុណ្ណោះ។ ផ្អែកលើសន្ទស្សន៍នោះ វាឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញថា វិស័យនីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជាមិនមែនវិវត្តទៅរកភាពល្អប្រសើរទេ ប៉ុន្តែ វាបានធាក់ថយទៅវិញ។
សន្ទស្សន៍នីតិរដ្ឋល្អ ឬអាក្រក់ គឺអាស្រ័យទៅលើកត្តាចំនួន ៨ចំណុច ក្នុងនោះ មានទាំងវិស័យយុត្តិធម៌ផងដែរ ប៉ុន្តែ របាយការណ៍មួយរបស់អង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ បានកត់សម្គាល់ឃើញថា វិស័យយុត្តិធម៌នេះ បានរងគ្រោះព្រោះតែអំពើពុករលួយដ៏រីករាលដាលនៅតាមស្ថាប័នតុលាការ។
ដោយផ្អែកទៅលើរបាយការណ៍មួយចេញដោយមជ្ឈមណ្ឌលផ្ដល់ប្រឹក្សាច្បាប់ និងតស៊ូមតិ នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ លោក ព្រាប កុល បានប្រាប់ថា ក្នុងចំណោមស្ថាប័នរដ្ឋ វិស័យតុលាការ ត្រូវបានគេរាយការណ៍ថា មានអំពើពុករលួយខ្ពស់ជាងគេ បើធៀបទៅនឹងវិស័យផ្សេងទៀត។ បន្ទាប់មកគឺវិស័យនគរបាល ក៏ត្រូវបានគេរាយការណ៍ថា មានអំពើពុករលួយខ្លាំងផងដែរ។
លោក ព្រាប កុល បញ្ជាក់ថា៖ “នៅក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវយើងធ្វើកន្លងមក នៅឆ្នាំ២០១៤ យើងបានរកឃើញថា ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌យើង មានចំណុចខ្សោយ ប្រព័ន្ធការពារអំពើពុករលួយ វានៅខ្សោយ ឬក៏យើងអាចនិយាយបានថា ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ងាយរងគ្រោះដោយសារអំពើពុករលួយ។ អីចឹងក្នុងចំណោមស្ថាប័នទាំងអស់ ដែលយើងរកឃើញថា សុទ្ធតែអាចមានអំពើពុករលួយកើតឡើងបាន ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ហ្នឹង គឺធ្ងន់ធ្ងរជាងគេ បើយើងប្រៀបធៀបទៅ”។
នៅក្នុងរបាយការណ៍ដដែលនោះ អង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា បានជំរុញទៅរដ្ឋាភិបាល ឲ្យកែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ និងធានាឲ្យបានឯករាជ្យភាពរបស់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ដើម្បីបង្កើនការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌សម្រាប់មនុស្សទាំងអស់។
លោក ព្រាប កុល បន្ថែមថា៖ “ដូច្នេះ យើងបានលើកជាអនុសាសន៍ទៅរដ្ឋាភិបាលឲ្យមានការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ធ្វើយ៉ាងម៉េចឲ្យប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ធានាបាននូវឯករា្យភាព ឯករាជ្យភាពរបស់ចៅក្រម របស់ព្រះរាជអាជ្ញា របស់មេធាវី នៅក្នុងការធ្វើការងារកាត់ក្ដី ដើម្បីធានាបានថា ឲ្យគាត់ធ្វើការងារប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈ មិនរងឥទ្ធិពលនយោបាយ មិនទទួលប្រាក់សំណូក ហើយកាត់ក្ដីដោយមិនលម្អៀងព្រោះតែកត្តាពុករលួយ ឬកត្តានយោបាយណាមួយនោះ”។
ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏ត្រូវបានគេមើលឃើញថា ស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយ ហើយរឿងក្ដីពាក់ព័ន្ធនឹងនយោបាយជាច្រើន ត្រូវបានគេមើលឃើញថា មិនងាយនឹងទទួលបានយុត្តិធម៌នោះឡើយ បើទោះបីជារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានបដិសេធជាញឹកញយថា ខ្លួនមិនបានលូកលាន់ចូលក្នុងកិច្ចការតុលាការក៏ដោយ។
អ្នកសម្របសម្រួលគម្រោងសិទ្ធិទទួលបានការជំនុំជម្រះដោយយុត្តិធម៌ នៃមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោក ហ៊ុន ស៊ាងហាក់ បានប្រាប់ថា រឿងក្ដីពាក់ព័ន្ធនឹងនយោបាយ និងអ្នកមានឥទ្ធិពល គឺជារឿងដ៏ស្មុគស្មាញ ដែលជនរងគ្រោះមិនងាយទទួលបានយុត្តិធម៌នោះឡើយ។
លោក ហ៊ុន ស៊ាងហាក់ បញ្ជាក់ថា៖ “អ្វីដែលជាការបារម្ភខ្លាំងនោះ គឺរឿងមួយចំនួនដែលពាក់ព័ន្ធនឹងអ្នកមានឥទ្ធិពល មានអំណាច ឬហៅថា រឿងពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនយោបាយ ជារឿងមួយដែលស្មុគស្មាញ ដែលយុត្តិធម៌ត្រូវបានពន្យាពេល និងត្រូវបានរង់ចាំរហូតសម្រាប់ជនរងគ្រោះ។ ជាមួយអ្នកមានឥទ្ធិពល អ្នកមានអំណាច ឬរឿងពាក់ព័ន្ធនឹងនយោបាយមួយចំនួន នេះហើយដែលជារឿងពិបាកទទួលបានយុត្តិធម៌នៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការយើង”។
បញ្ហាឥទ្ធិពលនយោបាយគ្របដណ្ដប់ទៅលើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ក៏ត្រូវបានគេឃើញផងដែរ តាមរយៈភាពប្រឡូកប្រឡាក់របស់ក្រុមមន្ត្រីតុលាការកម្ពុជា នៅក្នុងគណបក្សកាន់អំណាច។ លិខិតមួយច្បាប់ដែលអនុប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សាយ ឈុំ ផ្ញើទៅកាន់ក្រុមការងារពង្រឹងបក្សនៅតាមបណ្ដាខេត្ត និងរាជធានី កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៤កន្លងមក បានបង្ហាញឲ្យឃើញថា ក្រុមចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា ត្រូវបានគណបក្សកាន់អំណាចដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងក្រុមការងារចុះជួយពង្រឹងមូលដ្ឋាននានា នៅទូទាំងប្រទេស។ ផ្អែកតាមលិខិតមួយច្បាប់នេះ ក្រុមមន្ត្រីតុលាការកម្ពុជា បានចូលរួមក្នុងសកម្មភាពនយោបាយរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដោយរំលោភលើច្បាប់ស្ដីពីលក្ខន្តិកៈនៃចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា។ ប៉ុន្តែ លោក សាយ ឈុំ បានណែនាំទៅប្រធានក្រុមការងារបក្សទាំងអស់ ឲ្យលុបចោលមន្ត្រីតុលាការទាំងនោះ ចេញពីសមាជិកក្រុមការងាររបស់គណបក្ស។
ជាការសង្កេត លោក ព្រាប កុល បានមើលឃើញថា សកម្មជនរបស់គណបក្សនយោបាយ បានក្លាយទៅជាចំណាប់ខ្មាំងនយោបាយ នៅពេលរឿងក្ដីពាក់ព័ន្ធនយោបាយមួយត្រូវបាននាំទៅតុលាការ។
លោក ព្រាប កុល បញ្ជាក់ថា៖ “ករណីដែលយើងកម្រឃើញទទួលបានយុត្តិធម៌ពីតុលាការ ទី១គឺករណីផ្សេងៗ ពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនយោបាយ។ បើកាលណាករណីមានភាពចម្រូងចម្រាស់ដែលយើងមើលឃើញថា អាចមានពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនយោបាយ គឺអ្នករងគ្រោះហ្នឹងច្រើនតែក្លាយជាអ្នករងគ្រោះនៃចំណាប់ខ្មាំងនៃអ្នកនយោបាយ”។
លោក ព្រាប កុល បានព្រមានថា នៅពេលប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាកាន់តែបាត់បង់ជំនឿទៅលើប្រព័ន្ធតុលាការនៅក្នុងប្រទេសនេះ ហើយពួកគេនឹងជ្រើសរើសវិធីផ្សេងក្រៅពីការដោះស្រាយក្ដីនៅក្នុងតុលាការ៕