«ការធ្វើនយោបាយជើងមិនជាប់ដីវាមិនអាចនឹងសម្រេចនូវគោលដៅធំបានទេ។ […] បើសិនគាត់មកពីព្រោះគាត់ជាអ្នកតំណាងរាស្ត្រ ហើយតំណាងរាស្ត្រហ្នឹងធំ ហើយមានអភ័យឯកសិទ្ធិ មិនមែនអ្នកណាថាហើយដាច់អភ័យឯកសិទ្ធិ…ទេ។ ចឹងខ្ញុំគិតថា បើមក រដ្ឋាភិបាលចាប់ គឺរដ្ឋាភិបាលកំពុងតែធ្លាក់នៅក្នុងទំនាស់ទៅនឹងច្បាប់…ហើយបើសិនជាចឹងរដ្ឋាភិបាលគាត់ពិបាក មានភាពស្មុគស្មាញ ដោះស្រាយជាមួយសហគមន៍អន្តរជាតិផង ដោះស្រាយជាមួយជាតិផង ហើយដោះស្រាយជាមួយនឹងអារម្មណ៍របស់មហាជនផង។…ប្រសិនជាគាត់មក ប្រជាប្រិយភាពរបស់គណបក្សកាន់អំណាចកាន់តែដាប…ទង្វើរបស់ខ្លួនស្អាតស្អំ យើងត្រូវតែហ៊ានប្រឈម បើសិនបើរដ្ឋាភិបាលចាត់វិធានការមិនស្អាតស្អំ យើងត្រូវតែព្យាយាមជម្នះនូវអ្វីដែលមិនស្អាតស្អំហ្នឹងដើម្បីត្រួតត្រាយឱ្យវាមានភាពស្អាតស្អំទៅមុខទៀត។»
នេះជាប្រសាសន៍របស់លោក កែម ឡី កាលនៅរស់ ប្រឆាំងនឹងការអនុវត្តទ្រឹស្តីធ្វើនយោបាយត្រូវរត់ចោលស្រុករបស់លោក សម រង្ស៊ី។ ក្រោយមក សកម្មភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលរារាំងមិនឱ្យលោកចូលមកកម្ពុជាវិញបញ្ជាក់ថា កែម ឡី និយាយត្រូវ រដ្ឋាភិបាលពិតជាពិបាក ទោះពួកគេអាចចាប់ខ្លួនមុន ដកអភ័យឯកសិទ្ធិជាក្រោយឬរាវរកមាត្រាឱ្យត្រូវនឹងបទល្មើសជាក្រោយក៏ដោយ។ បើលោកហ៊ានចូលស្រុកមែន បើមិនចាប់ មានន័យថាមិនអនុវត្តច្បាប់ ត្បិតរដ្ឋាភិបាលតែងប្រកាសថាជាការអនុវត្តច្បាប់និងតែងគំរាមចាប់ខ្លួនជារឿយៗ បើហ៊ានចូល, ឯការដកអភ័យឯកសិទ្ធិជាមុន គឺធ្វើឡើងដើម្បីបំភ័ន្តលោក សម រង្ស៊ី ឱ្យជឿថាពួកគេពិតជាចង់ចាប់មែនទែនប៉ុណ្ណោះហើយតាក់ទិចនេះពិតជាមានប្រសិទ្ធភាពមែន។ ខុសពីករណីលោក សម រង្ស៊ី, រដ្ឋាភិបាលបែរជាហ៊ានចាប់លោក អ៊ំ សំអាន ទាំងនៅមានអភ័យឯកសិទ្ធិ ទំនងជាមកពីលោកត្រឹមជាតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំង មិនមែនប្រធានបក្ស ហើយក៏ការព្រមានលោក សម រង្ស៊ី ថានឹងទទួលលទ្ធផលដូចគ្នាដែរ បើហ៊ានស្រុកដូចលោក អ៊ំ សំអាន។
នៅក្នុងលិខិតផ្ញើទៅ Cambodia Daily ‘Deciding Not to Return Was the Only Responsible Choice’ (សម្រេចចិត្តមិនត្រលប់ចូលកម្ពុជាវិញគឺជាជម្រើសប្រកបដោយទំនួលខុសត្រូវតែមួយគត់) លោក សម រង្ស៊ី បានពន្យល់ពីការសម្រេចចិត្តរបស់លោកថា លោក អេង ឆៃអ៊ាង បានដឹកនាំការប្រជុំតំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែល “បានបញ្ចប់ជាមួយនឹងអនុសាសន៍ជាឯកច្ឆន្ទឲ្យខ្ញុំពន្យារពេលត្រឡប់មកវិញដោយសារអាចមានអំពើហិង្សាកើតឡើងដែលក្រុមខ្លះរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា នឹងបង្កឡើងនៅពេលយន្តហោះរបស់ខ្ញុំចុះចតភ្លាម” ពោលគឺ លោកចង់បញ្ជាក់ថា លោកសម្រេចចិត្តទៅតាមការប្រជុំរបស់គណបក្ស មិនមែនសម្រេចចិត្តតាមតែក្បាលចិត្តនោះទេ។
ទោះបីលោក សម រង្ស៊ី លែងជាប្រធានបក្សទៀតក៏ដោយ ព្រឹត្តិការណ៍និងសកម្មភាពនានារបស់លោក សក្តិសមទទួលបានការវិភាគស៊ីជម្រៅនិងពិស្តារ ជាមេរៀនសម្រាប់អ្នកនយោបាយដទៃទៀត ដែលស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពដូចគ្នានេះ។ បន្តទៀតយើងនឹងពិភាក្សាអំពីអំណះអំណាងនានារបស់លោក សម រង្ស៊ី ដោយភ្ជាប់ជាមួយនឹងព្រឹត្តិការណ៍ដទៃទៀត ដែលគេអាចលើកមកចោទសួរអំពីប្រសិទ្ធភាពនិងភាពសមហេតុផលនៃការធ្វើនយោបាយជើងមិនជាប់ដីរបស់អតីតប្រធានបក្សប្រឆាំងមួយនេះ។
១. រង្ស៊ី ជាស៊ូជីនៅកម្ពុជា?
មុនការវិលត្រលប់ចូលស្រុកវិញនៅមុនការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ លោក សម រង្ស៊ី បានធ្វើទស្សនកិច្ចទៅប្រទេសភូមាទៅចួបប្រមុខបក្សប្រឆាំងនានានៃប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានដូចជា កូឡាឡាំពួ ម៉ាឡេស៊ី និងភូមាជាដើម ក្នុងនោះមានជំនួបនឹងលោកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី ផងដែរ ពិតមែនតែវាពុំមែនជាជំនួបលើកទីមួយក៏ដោយ។ លោកធ្លាប់បានប្រៀបធៀបខ្លួនឯងទៅនឹងមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំងរូបនេះ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគេហួសចិត្តពេលលោកបានជួបពិភាក្សានឹងបុគ្គលគំរូរបស់ខ្លួន លោកបែរជាផ្តល់យោបល់ឱ្យមេដឹកនាំជាស្រ្តីរូបនេះ ចាកចេញពីប្រទេសដូចលោកទៅវិញ។ លោក សុន ឆ័យ តំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានរំឭកថា នៅក្នុងជំនួបចុងក្រោយដែលអ្នកទាំងពីរធ្លាប់ចួបគ្នា លោក សម រង្ស៊ី ធ្លាប់ផ្តល់អនុសាសន៍ឱ្យលោក អ៊ុងសានស៊ូជី ដែលបានរួចចេញពីការឃុំខ្លួនក្នុងផ្ទះរយៈពេលប្រមាណ១៥ឆ្នាំ ឱ្យចាកចេញពីប្រទេសដូចលោកដែរ ប៉ុន្តែលោកស្រីមិនបានទទួលយកអនុសាសន៍នេះឡើយ រួចឆ្លើយតបថា សមរភូមិនៅភូមា មិនមែននៅក្រៅប្រទេសនោះទេ។ ដូច្នេះហើយលោក សុន ឆ័យ កាលណោះ ក៏បានសង្ឃឹមថា ជំនួបលើកនេះ នឹងកែប្រែការសម្រេចចិត្តរបស់លោកអំពីការមិនវិលត្រលប់ចូលស្រុកវិញ។ គេពុំបានដឹងថា ក្នុងនាមជាមេដឹកនាំបុរស លោក សម រង្ស៊ី អៀនខ្លួនឬអាម៉ាស់មុខ ឬអត់នោះទេ នៅពេលលោកស្រី អ៊ុងសានស៊ូជី ឆ្លើយតបបែបនេះ ត្បិតក្រោយពេលលោកបានវិលត្រលប់មកកម្ពុជាវិញដើម្បីចូលរួមការបោះឆ្នោតអាណត្តិទី៥ ក្រោយមានការលើកលែងទោសពីព្រះមហាក្សត្រតាមសំណើនាយករដ្ឋមន្ត្រី លោកបានហៅលោក ហ៊ុន សែន ថាអត់ជាងស្រី (បង្កប់ន័យ មនុស្សស្រីអត់) ស្របពេលលោកខ្លួនឯងសមការនឹងការហៅនេះជាង ហើយដល់ពេលដែលមានប្រតិកម្មអវិជ្ជមានពីក្រុមស្រ្តី លោកក៏ក្រលាស់សម្តីថាពុំបានមានន័យមើលងាយស្រ្តីទេ ផ្ទុយទៅវិញ តែងតែកោតសរសើរស្រ្តី តួយ៉ាង លោកស្រី អ៊ុងសានស៊ូជី ទៅវិញ។
ថ្លែងទៅកាន់អាណិកជនខ្មែរនៅក្នុងទីក្រុងឡូវែល រដ្ឋម៉ាសាជូសេត នៅក្នុងដំណើរទៅរៃអង្គាសមូលនិធិនៅសហរដ្ឋអាមេរិក លោក សម រង្ស៊ី ត្រូវបានចោទសួរដេញដោលអំពីមូលហេតុដែលលោកនិរទេសខ្លួន មិនប្រឈមនឹងការចាប់ខ្លួន នៅក្នុងខ្សែអាត់វីដេអូដែលបង្ហោះនៅក្នុងទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់លោកកាលពីខែមិថុនា២០១៦។ លោកបានថ្លែងការពារខ្លួនថា “រឿងថា ខ្ញុំខ្លាចជាប់គុក ខ្ញុំអត់ខ្លាចទេបងប្អូន, បើខ្ញុំជាប់គុក បើខ្ញុំស្លាប់ ជាតិយើងបានរស់ ខ្ញុំយល់ព្រមភ្លាមមួយរំពេច។ តែសុំធានា បើ សម រង្ស៊ី ទៅស្រុកខ្មែរឥឡូវនេះ, បើ សម រង្ស៊ី ជាប់គុក, សម រង្ស៊ី ត្រូវគេសម្លាប់ អត់បញ្ហា។ តែក្រោយពីខ្ញុំជាប់គុក ក្រោយពីខ្ញុំស្លាប់ សុំឱ្យបញ្ជាក់ថា ប្រទេសកម្ពុជានឹងរួចពីក្រញាំរបស់យួន ខ្ញុំសុខចិត្តភ្លាម។ ខ្ញុំអត់ខ្លាចស្លាប់ទេបងប្អូន តែស្លាប់ឱ្យមានប្រយោជន៍។ កុំប្រៀបធៀប សម រង្ស៊ី ជាមួយ អ៊ុង សាន សូជី ជាពិសេសកុំប្រៀបធៀបប្រទេសកម្ពុជា ជាមួយប្រទេសភូមា, ភូមា ជនជាតិភូមា គេនិយាយគ្នាគេ គេស្រឡាញ់ជាតិទាំងអស់គ្នា គេរកដំណោះស្រាយដោយសន្តិវិធី។ ពួកទាហានយោធាមិនដែលមានបំណងសម្លាប់ អ៊ុង សាន សូជី ទេ គ្រាន់តែឃុំឃាំងឱ្យនៅក្នុងផ្ទះ មិនដែលប៉ុនប៉ងសម្លាប់ទេ” ។ នេះគ្រាន់តែជាសម្តីថ្លែងការពារខ្លួនមួយក្នុងចំណោមពាក្យដោះសាជាច្រើនទៀតរបស់លោកប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់គឺ បន្ទាប់ការប្រកាន់ជំហរមិនចាកចេញពីប្រទេស សម្ងំនៅក្នុងទីស្នាក់ការបក្សរបស់លោក កឹម សុខា (មិនគួរប្រើពាក្យ លាក់ខ្លួន ព្រោះមិនបានលាក់បាំងទីតាំងសម្ងំ ដោយប្រកាសជាសាធារណៈ ទោះមុននោះមានការលាក់ពួនរយៈពេលខ្លីមែនក៏ដោយ) ក្រោយមានការប៉ុនប៉ងចាប់ខ្លួនពីសំណាក់នគរបាលប្រដាប់អាវុធ នៅថ្ងៃទី២៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៦ បានបង្កឱ្យមានការចោទសួរពីជំហរពីរផ្ទុយគ្នានៃមេដឹកនាំទាំងពីរ ដែលតែងតែអះអាងថា រង្ស៊ី សុខា គឺតែមួយនោះ។ ទោះមុននោះមានករណីចាប់ខ្លួន លោក អ៊ំ សំអាន ក៏ដោយ ដែលបានវិលចូលស្រុកវិញ ប្រឈមនឹងការចាប់ខ្លួន ក៏ករណីនេះមិនបានបំផុសការដេញដោលដូចករណីលោក កឹម សុខា ដែរ ក៏ព្រោះតែលោក កឹម សុខា ជាអនុប្រធានបក្ស ជាដៃគូនយោបាយ និងដើរតួជាប្រធានស្តីទី ពេលអវត្តមានលោក សម រង្ស៊ី។ ករណីទាំងពីរនេះ បានដាក់បន្ទុកលើលោក សម រង្ស៊ី កាន់តែធ្ងន់ ដោយសារក្នុងនាមប្រធានបក្ស លោកបែរជាជំហរនយោបាយ ខុសពីអនុប្រធាននិងសមាជិក ដែលហ៊ានប្រឈមនឹងការចាប់ខ្លួននិងជាប់ពន្ធានាគារ។ ដល់ពេលលោកមិនអាចនិយាយការពារខ្លួនបន្តទៀតបានអំពីការហៅខ្លួនឯងថា ‘អ៊ុងសានស៊ូជីនៅស្រុកខ្មែរ’ លោកក៏ប្រាប់អ្នកគាំទ្រថា កុំឱ្យប្រៀបធៀបលោកនឹងលោកស្រី ស៊ូជី ទៅវិញ ស្របពេលដែលលោកខ្លួនឯងប្រសិទ្ធិនាមខ្លួនឯងសោះ។
យ៉ាងណាមិញ ហេតុផលថា ជាប់គុកឬស្លាប់គឺឥតប្រយោជន៍ហាក់ដូចជាគិតងាយពេក ដោយសំអាងថា គ្មានសេរីភាពធ្វើអ្វីមិនកើត ស្លាប់ទៅមិនអាចបន្តកិច្ចការ ដូច្នេះគឺឥតប្រយោជន៍ មិនអាចរំដោះប្រទេសបាន គឺគ្រាន់តែជាការបកស្រាយប៉ុណ្ណោះ។ ជាក់ស្តែង ការចាប់ខ្លួនសមាជិកបក្សប្រឆាំងបានធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាលបាត់បង់ការគាំទ្រពីសាធារណជនយ៉ាងខ្លាំង ត្រូវបានគេចោទថារំលោភច្បាប់ រំលោភអភ័យឯកសិទ្ធិតំណាងរាស្ត្រ បំពានអំណាចតុលាការ រងការថ្កោសទោសពីអន្តរជាតិ…ទាំងអស់នេះ ជាការពិតណាស់ មិនមែនឥតប្រយោជន៍ទេ ឯការចាប់ខ្លួនសមាជិកបក្សប្រឆាំងមួយចំនួនក៏មិនអាចបញ្ឈប់កិច្ចការរបស់គណបក្សប្រឆាំងទាំងមូលដែរ ទោះវាបានធ្វើឱ្យសមាជិកមួយចំនួនបាក់ស្បាតក៏ដោយ។ បើចង់អះអាងថា ត្រូវគេចាប់ខ្លួនឬស្លាប់មិនអាចរំដោះប្រទេសចេញពីឥទ្ធិពលបរទេស ក៏ពុំមែនមានន័យថា នៅរស់តែក្រៅប្រទេស និរទេសខ្លួនឯងម្តងហើយម្តងទៀត អាចសម្រេចគោលដៅនេះបាននោះដែរ ត្បិតចលនារំដោះប្រទេសពីអាណានិគមជាច្រើន ទាំងតាមមធ្យោបាយអហិង្សា ដូចជា ចលនាប្រជាជន, ឬហិង្សា ដូចជា ចលនាប្រដាប់អាវុធ (រាប់ទាំងអាណានិគមសម័យថ្មី Neocolonialism) គឺធ្វើឡើងនៅក្នុងប្រទេសជាជាងក្រៅប្រទេស។ ការរំដោះប្រទេសពីក្រៅ សម្រាប់ករណីកម្ពុជាបានបរាជ័យរួចទៅហើយ ការរំដោះពីរបបខ្មែរក្រហម ទទួលបានរបបកម្មុយនិស្តក្រោមអាណានិគមវៀតណាម, ក្រោយពីការបង្ខំឱ្យវៀតណាមដកទ័ពចេញកម្ពុជា ដើម្បីលុបបំបាត់ការត្រួតត្រារបស់វៀតណាមទៅលើរដ្ឋាភិបាលសម័យសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតនេះទៀតក្រោមអន្តរាគមន៍ពីខាងក្រៅដោយសហគមន៍អន្តរាជាតិឬអង្គការសហប្រជាជាតិ កម្ពុជានៅតែស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលវៀតណាម,នៅតែប្រកាន់របបឯកបក្សដដែលគ្រាន់តែមានការបោះឆ្នោតប៉ុណ្ណោះ ឯប្រព័ន្ធបែបប្រជាធិបតេយ្យមានតែក្នុងគោលការណ៍។
២. មេដឹកនាំក្រុមប្រឆាំងនឹងរដ្ឋអំណាចតែងប្រឈមហានិភ័យ
ស្រដៀងនឹងលោក សម រង្ស៊ី ដែលគូប្រជែងនយោបាយចម្បងរបស់លោក ហ៊ុន សែន, នៅប្រទេសហ្វីលីពីនវិញ លោក Benigno Aquino មេដឹកនាំបក្សប្រឆាំងដែលជាគូប្រជែងដែលមានសក្តានុពលអាចយកឈ្នះឆ្នោតប្រធានាធិបតីផ្តាច់ការ Ferdinand Marcos។ លោក Aquino ត្រូវបានបាញ់សម្លាប់ចំក្បាលដោយកងការពារយោធានៅព្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិ Manila ដែលត្រៀមបញ្ជូនរូបលោកពីយន្តហោះទៅពន្ធនាគារ នៅថ្ងៃទី២១ សីហា ១៩៨៣ បន្ទាប់ពីវិលត្រលប់ពីការនិរទេសខ្លួនបីឆ្នាំនៅសហអាមេរិក។ ឃាតកម្មនយោបាយនេះ បានបំផ្ទុះជាចលនាអំណាចប្រជាជន ឬបដិវត្តន៍អំណាចប្រជាជន ដែលផ្តួលរំលំលោក Marcos នៅឆ្នាំ១៩៨៦, ហើយពាក្យ «អំណាចប្រជាជន» បានបង្កើតឡើងនិងត្រូវបានប្រើប្រាស់មកទល់សព្វថ្ងៃ សំដៅដល់ចលនាប្រជាជនប្រឆាំងនិងផ្តួលរំលំរបបដឹកនាំតាមមធ្យោបាយកម្លាំងមហាជន។ ហេតុនេះ លោក Aquino មិនមែនស្លាប់ទៅឥតប្រយោជន៍ទេ តែស្លាប់ទៅជាបុគ្គលពលីគំរូ (Martyr) ជំរុញប្រជាជនឱ្យក្រោកឈរឡើងប្រឆាំងនឹងការជិះជាន់នៃរបបរបស់លោក Marcos ទោះស្លាប់ទៅមិនអាចសង្គ្រោះប្រទេសហ្វ៊ីលីពីនពីរបបផ្តាច់ការក៏ដោយ ក៏ពុំមែនមានន័យថាមិនអាចផ្តល់គំរូដល់អ្នកដទៃតស៊ូរំដោះបន្តនោះដែរ។ នៅកម្ពុជាក៏ដូចគ្នា កែម ឡី, ឈុត វុទ្ធី, ជា វិជ្ជា មិនមែនស្លាប់ទៅឥតប្រយោជន៍ទេ ពួកគេបានផ្តល់គំរូតស៊ូបន្តដល់ជំនាន់ក្រោយ ហើយបើគេចង់អះអាងថា ការពលី មិនមែនជាគំនិតល្អ គេគួរគប្បីពិចារណាថា ហេតុអ្វីភេរវករអាចពលីក្នុងបុព្វហេតុភេរវកម្ម ដូចជាអត្តឃាតកម្មបំផ្ទុះគ្រាប់បែក, ពួកឧទ្ទាមអាចពលីក្នុងបុព្វហេតុឧទ្ទាមកម្មបះបោរប្រឆាំងការឈ្លានពានបរទេស/រំដោះប្រទេសពីរបបផ្តាច់ការ/ប្រឆាំងអាណានិគមនិយម, ចុះហេតុអ្វីសកម្មជនប្រជាធិបតេយ្យឬសកម្មជនអហិង្សាមិនអាចពលី ដើម្បីបុព្វហេតុប្រជាធិបតេយ្យឬចលនាអហិង្សារបស់ពួកគេ?«សេរីភាពមិនមែនហ្វ្រ៊ីនោះទេ!» មហាត្មា គន្ធី មេដឹកនាំចលនាទាមទារឯករាជ្យឥណ្ឌាតាមមធ្យោបាយអហិង្សា បានរំដោះឥណ្ឌាពីអាណានិគមអង្លេស ទោះបីលោកបានជាប់ពន្ធាគារចំនួនដល់ទៅ១៩ ដងនិងក្រោយមកត្រូវបានគេធ្វើឃាតក៏ដោយ ក៏មត៌កអហិង្សារបស់លោកនៅតែបន្តរស់រាន ជាគំរូដល់មេដឹកនាំឯទៀតៗ។
ប្រទេសណាក៏ដោយ មានឥទ្ធិពលបរទេសឬអត់ មិនថា ឥណ្ឌា អាហ្វ្រិកខាងត្បូង ភូមា ឬកម្ពុជានោះទេ ទោះប្រទេសទាំងអស់នេះពិតជាខុសគ្នាមែនក៏ដោយ ក៏មេដឹកនាំទាមទារឯករាជ្យពីបរទេសឬក៏មេដឹកនាំទាមទារផ្លាស់ប្តូររបបផ្តាច់ការតែងតែប្រឈមនឹងហានិភ័យជាប់គុកនិងស្លាប់បាត់បង់ជីវិត ប្រឈមនឹងស្ថានភាពនយោបាយគ្រោះថ្នាក់ប្រហាក់ប្រហែលគ្នាទេ ពីព្រោះគូប្រជែងដែលត្រួតត្រាកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ រមែងដុះគំនិតប៉ុនប៉ងកម្ចាត់ឬបន្ថយឥទ្ធិពលមេដឹកនាំនៃចលនាប្រឆាំងតាមរយៈការឃុំខ្លួនឬឃាតកម្មនយោបាយ ដោយរំពឹងថា ចលនារបស់ពួកគេនឹងខ្សោយឬដួលទៅតាមមេដឹកនាំចលនានោះដែរ (ឧ. សម្តេចធ្លាប់លើកឡើងថាចាប់ពស់ត្រូវវាយក្បាលមុន) ប៉ុន្តែមិនមែនគ្រប់មេដឹកនាំប្រឆាំងសុទ្ធតែនិរទេសខ្លួននោះទេ។ ធ្វើសកម្មភាពនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសដែលពោរពេញដោយអំពើហិង្សានយោបាយគឺគឺចៀសមិនផុតពីការប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់ មិនមែនមកពីវាជាជម្រើសឆោតល្ងង់ឬឥតប្រយោជន៍នោះទេ គឺដោយសារតែគេមិនអាចចៀសវាងបានរហូតឡើយ។ បើខ្លីពាក្យរបស់លោក កែម ឡី «នៅក្នុងប្រទេសមួយដែលមានខ្លាច្រើន ដែលមានពស់វែកច្រើនដែលមានឆ្លាមច្រើន នៅពេលដែលយើងវិភាគម្តងៗ យើងមិនដែលគិតថាយើងមានជីវិតទេ» តែយ៉ាងហោចណាស់ បើចួនជាត្រូវពស់លេប កង្កែបអាចប្រឆាំងដោយលាតជើងទាំងពីរខ្ទាស់មិនឱ្យពស់លេបបានសម្រេចដែរ ព្រោះតំបន់ដែលពស់ច្រើន កង្កែបមិនអាចរត់គេចពីពស់មួយជីវិតនោះទេ។ បើគេចង់សួរដេញជើងថាអ្នកវិភាគបានតែវិភាគ មិនមែនខ្លួនឯងអ្នកប្រឈម បានតែបញ្ចេញមតិនោះ សឹងមិនបាច់រំឭកឡើយថា លោក កែម ឡី បានពលីរួចហើយ ជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ទ្រឹស្តី អ្នកវិភាគត្រូវត្រៀមទិដ្ឋាការបីចូលពេទ្យ វត្តព្រះពុទ្ធ ព្រៃសរបស់លោក, លោក អ៊ូ វីរៈ បានរងបណ្តឹងតុលាការពីបក្សកាន់អំណាចរីឯលោក គឹម សុខ វិញក៏បានជួយបញ្ជាក់ទ្រឹស្តីធ្វើអ្នកវិភាគត្រូវហ៊ានជាប់គុករបស់លោក កែម ឡី ដែរ។
លោក សម រង្ស៊ី បានប្រើហេតុផលជាតិសាសន៍ មកពន្យល់ពីស្ថានភាពប្រឈមខុសគ្នារវាងលោកនិងលោកស្រី ស៊ូជី ដោយសំអាងថា លោកធ្លាប់ត្រូវបានគេប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតមិនបានសម្រេចនៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍គប់គ្រាប់បែកនៅមុខរដ្ឋសភាចាស់ក្បែរបរមរាជវាំងថ្ងៃទី៣០មីនា១៩៩៧ ដោយកងអង្គរក្សរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងមិនបានកើតឡើងចំពោះលោកស្រី ស៊ូជី។ សំអាងនេះ មិនគ្រប់គ្រាន់នោះទេ ព្រោះឃាតកម្មនយោបាយមិនប្រាកដថាមានបរទេសនៅពីក្រោយគ្រប់ករណីទេ ហើយជាតិសាសន៍តែមួយក៏មិនធានាថាមិនសម្លាប់គ្នាឯងដែរភស្តុតាងសាកលបង្ហាញថា សង្គ្រាមស៊ីវិលតែងមានអត្រាមរណៈខ្ពស់ជាង ផលខូចខាតអន្តរាយជាង និងរយៈពេលយូរជាងសង្គ្រាមអន្តរជាតិរវាងជាតិសាសន៍ដទៃ។ ហេតុផលរបស់លោក សម រង្ស៊ី ភូមាស្រឡាញ់ភូមា ជម្លោះខ្មែរគឺរវាងវៀតណាម គឺផ្ទុយពីការពិត ព្រោះរដ្ឋាភិបាលភូមាបានបង្ក្រាបការតវ៉ារបស់ប្រជាពលរដ្ឋភូមាមិនលស់ពេលឡើយ មានមនុស្សស្លាប់មិនតិចជាង ៣០០០នាក់ទេ នេះនៅមិនរាប់អ្នកជាប់ពន្ធនាគារក្នុងបុព្វហេតុនយោបាយជាច្រើនទៀតផង ដូច្នេះអះអាងថាជនជាតិដូចគ្នាមិនសម្លាប់គ្នាគឺផ្អែកលើមនោសញ្ចេតនាជាតិសាសន៍ មិនមែនផ្អែកលើភស្តុតាងទេ, ពួកគេមិនសម្លាប់ ស៊ូជី ព្រោះទំនងខ្លាចឥទ្ធិពលអាក្រក់កើតចេញពីឃាតកម្មដែលអាចបំផ្ទុះកំហឹងប្រជាពលរដ្ឋភូមាប៉ុណ្ណោះ មិនប្រាកដថាមិនចង់សម្លាប់ទេ ហើយគេប្រហែលជាអាចស្មានបានថា របបសឹកភូមាទំនងជាទទួលបានមេរៀននេះពីប្រទេសហ្វ៊ីលីពីន ដែលឃាតកម្មលើមេដឹកនាំក្រុមប្រឆាំងបានបំផ្ទុះចលនាប្រជាធិបតេយ្យ ដែលបានកើតឡើងមុនប្រទេសភូមា។
ទោះបីរដ្ឋាភិបាលខ្មែរពិតជារងឥទ្ធិពលវៀតណាមតិចឬច្រើនមែនក៏ដោយ ក៏ពុំមែនមានន័យថា លោក ហ៊ុន សែន ធ្វើតាមវៀតណាមគ្រប់រឿងរ៉ាវនោះដែរ តួយ៉ាង លោកទៅគាំទ្រចិនក្នុងបញ្ហាជម្លោះសមុទ្រចិនខាងត្បូង មិនបានធ្វើតាមវៀតណាមនោះដែរ។ យ៉ាងណាមិញ លោក សម រង្ស៊ី ក៏បានចោទប្រកាន់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីថានៅពីក្រោយការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតលោកនៅឆ្នាំ៩៧ ដែរ មិនមែនចោទវៀតណាមចំៗដែរ, ជាច្រើនករណីណាស់ដែលលោក ហ៊ុន សែន បានបញ្ជាបង្ក្រាបបាតុករខ្មែរនិងចាប់សកម្មជនដាក់គុក ដែលមិនទំនងជាលោកធ្វើតាមវៀតណាមទេ ទោះវៀតណាមមិនបានប្រើក៏លោកធ្វើដែរ, លោកបានធ្វើរដ្ឋប្រហារឆ្នាំ៩៧ បណ្តាលឱ្យមន្ត្រីសំខាន់ៗរបស់គណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិចស្លាប់បាត់បង់ជីវិត (លោក ហូ សុខ រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងមហាផ្ទៃពីគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ដែលបានដឹងជាមុនពីការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាត ត្រូវបានគេធ្វើទារុណកម្មនិងសម្លាប់នៅក្នុងក្រសួងមហាផ្ទៃនាកាលណោះ) ជារដ្ឋប្រហារដើម្បីបញ្ចៀសលទ្ធភាពចាញ់ឆ្នោត១៩៩៨ និងដើម្បីក្តាប់អំណាចទាំងស្រុង មិនមែនដើម្បីផ្គាប់ចិត្តវៀតណាមនោះទេ។ លោក សម រង្ស៊ី បានចោទលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីនិងគណបក្សប្រជាជនថានៅពីក្រោយឃាតកម្មលោក កែម ឡី ទោះបីលោកក៏អះអាងដែរថា វៀតណាមខ្ចីដៃខ្មែរសម្លាប់ខ្មែរក៏ដោយ, ក៏គេគួរយល់ថា ឃាតកម្មនេះមិនអាចកើតឡើងឬប្រព្រឹត្តទៅដោយស្រួលឡើយនៅកម្ពុជា បើគ្មានការជ្រោមជ្រែងពីអ្នកឥទ្ធិពលនៅកម្ពុជាដែរ ដូច្នេះគឺនៅតែខ្មែរជាអ្នកចូលដៃសម្លាប់ខ្មែរ ជាជាងខ្មែរឱ្យដៃបរទេសខ្ចី។
បន្តិចម្តងៗ រដ្ឋអំណាចទំនងជាបោះបង់បំណងធ្វើឃាតលោក សម រង្ស៊ី ពិសេសនៅក្រោយពេលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានរកឃើញថា មេបក្សរូបនេះងាយបណ្តេញ ងាយបញ្ឆោត ងាយលួងលោមចរចាឱ្យចុះញ៉ម ដោយគិតថា ហេតុអ្វីចាំបាច់សម្លាប់ បើមិនពិបាកទប់ទល់ផង? លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានបញ្ឆោតឱ្យលោក សម រង្ស៊ី ជួយកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញបាន ដោយគ្រាន់តែបណ្តេញដោយប្រើប្រាស់អំណាចតុលាការឱ្យចាប់ខ្លួន រួចអនុញ្ញាតឱ្យស្រុកវិញដោយមានលក្ខខណ្ឌ (ក្រុមស្ត្រីតំបន់បឹងកក់ប្រសិទ្ធិនាមតុលាការកម្ពុជាថាតុលាការតេឡេដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីអាចបញ្ជាពីចម្ងាយបាន), ឬចាប់សកម្មជនជាថ្នូរ (សូម្បីសកម្មជនបក្សប្រឆាំងដែលកំពុងជាប់ឃុំក៏អំពាវនាវមិនឱ្យមេបក្សដោះដូរជាមួយបក្សកាន់អំណាចជាថ្នូរនឹងការដោះលែងដែរ ដោយបារម្ភខ្លាចមេបក្សចាញ់ល្បិចដដែលៗនេះទៀត), ដែលទាំងអស់នេះជាតាក់ទិចដដែលៗប្រើលើលោក សម រង្ស៊ី ដដែលៗ ជោគជ័យម្តងហើយម្តងទៀត, នាំឱ្យគេអាចសន្និដ្ឋានបានថា សម្រាប់លោក ហ៊ុន សែន,លោក សម រង្ស៊ី គ្រាន់តែជាគូប្រជែងដែលងាយស្រួលយកឈ្នះប៉ុណ្ណោះ។
បើចេតនាធ្វើឃាតនៅតែបន្ត ម្ល៉េះលោក សម រង្ស៊ី មិនទំនងជានៅរស់រានដល់សព្វថ្ងៃទេ ត្បិតចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៩៨ មកទល់បច្ចុប្បន្ន (ក្រោយព្រឹត្តិការណ៍គប់គ្រាប់បែកនៅក្នុងឆ្នាំ៩៧ លោកក៏បានចៀសផុតពីវាយប្រហារដោយគ្រាប់បែកដៃម្តងទៀតនៅមុខក្រសួងមហាផ្ទៃនៅឆ្នាំ៩៨) មានកំលុងពេលច្រើនណាស់ដែលផ្តល់ជាឱកាសធ្វើឃាតឱ្យតែលោកស្នាក់នៅកម្ពុជា ហើយក៏គ្មានសកម្មភាពប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតលោកទៀតដែរ។ ហានិភ័យត្រូវគេចាត់ទុកជាមុខសញ្ញាធ្វើឃាតបានធ្លាក់ទៅលើលោក កឹម សុខា នៅពេលលោកចងសម្ព័ន្ធនឹងលោក សម រង្ស៊ី បង្កើតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនៅឆ្នាំ២០១២ ពិសេសនៅពេលដែលលោកចាប់ផ្តើមលេចធ្លោកើនប្រជាប្រិយភាព តាមរយៈសម្តីរិះគន់រដ្ឋាភិបាលនិងការចុះមូលដ្ឋានតាមទីជនបទច្រើនរបស់លោក, សារគំរាមសម្លាប់ក៏ត្រូវបានបង្ហោះលើហ្វេសប៊ុកនូវអមដោយរូបភាពកាំភ្លើងដោយលោក ផែង វណ្ណៈ មន្ត្រីនៅក្រសួងមហាផ្ទៃនៅឆ្នាំ២០១៣ និងក្រោយមកទៀតគំរាមសម្លាប់ដោយកញ្ញា ធី សុវណ្ណថា អតីតអ្នកគាំទ្របក្សប្រឆាំងដែលបែរទៅគាំទ្របក្សកាន់អំណាច។ ប្រាប់ Cambodia Daily លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ បាននិទស្សន៍មុនការបោះអាណត្តិទី៥ ថា លោក កឹម សុខា នឹងដើរតួសំខាន់ក្នុងការទាក់ទាញការគាំទ្រនៅក្នុងការបោះឆ្នោត ដោយសារលោកជាអ្នកដឹកនាំយុទ្ធនាការឃោសនារកសំឡេងឆ្នោត នៅពេលលោក សម រង្ស៊ី នៅនិរទេសខ្លួននៅឡើយ ហើយគណបក្សប្រឆាំងពិតកើនប្រជាប្រិយយ៉ាងខ្លាំងដូចការប៉ាន់ស្មានមែន ទោះមិនមែនជាគុណសម្បត្តិរបស់លោក កឹម សុខា តែម្នាក់ក៏ដោយ។ ដូច្នេះ វាមិនមានអ្វីចម្លែកទេដែលលោក កឹម សុខា ជាមុខសញ្ញារងគ្រោះ រងការធ្វើបុកម្នេញច្រើនជាងលោក សម រង្ស៊ី ហើយក៏មិនហួសហេតុពេកដែរចំពោះអ្នកដែលហ៊ានអះអាងថា លោក កឹម សុខា មានប្រជាប្រិយភាពខ្ពស់ជាងលោក សម រង្ស៊ី បើមិនមែនខ្ពស់ជាងនៅក្រៅប្រទេសឬក្នុងប្រទេស ក៏មានប្រជាប្រិយភាពក្នុងបក្សខ្ពស់ជាងដែរ។ (សូមអានបន្ត ភាគ២)
ដោយ ទេព រ៉ានិត