ថ្វីត្បិតតែការបោះឆ្នោតកាន់តែជិតមកដល់ ប៉ុន្តែគណបក្សធំៗពីរ ដែលមានអាសនៈក្នុងសភា មិនទាន់បង្ហាញសញ្ញាណណាមួយ ថាពួកគេនឹងស្វែងរកការចរចានយោបាយ ធានាឲ្យការបោះឆ្នោត ប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ អាចឲ្យសហគមន៍ជាតិ និងអន្តជាតិ ជឿបាននៅឡើយទេ។
តែផ្ទុយទៅវិញ ការចាប់ឃុំខ្លួនអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស មន្ត្រី គជប បក្សប្រឆាំង និងសកម្មជនដីធ្លី នៅមិនដោះស្រាយ។ សង្រ្គាមពាក្យសម្តីវាយប្រហាគ្នា និងការរឹតបន្តឹងសេរីភាពបញ្ចេញមតិ នៅបន្តកើតឡើង បើទោះបីនៅប៉ុន្មានថ្ងៃនៅនេះបានស្ងាត់ស្ងៀមបន្តិតវិញក៏ដោយ។
កត្តាទាំងនេះ ជាចម្ងល់មួយ ត្រូវបានគេចោទសួរថា តើលទ្ធផលរបោះឆ្នោតខាងមុខ ត្រូវបាន សហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិទទួលស្គាល់ថា ជាការប្រកួតប្រជែងមួយ មានតម្លាភាព យុត្តិធម៌ តាមយន្តការប្រជាធិបតេយ្យឬក៏អត់?។
មួយវិញទៀត អ្វីដែលអ្នកតាមដានមួយចំនួន គិតថាជាសារគំរាមដល់ម្ចាស់ឆ្នោតនោះ គឺមេដឹកនាំ បក្សកាន់អំណាច ធ្លាប់បានគំរាមញឹកញាប់ ពីសង្គ្រាមកើតឡើង បើសិនជាគណបក្សកាន់អំណាច ពិតចាញ់ឆ្នោតមែននោះ បើទោះបីគេនៅមិនទាន់ប្រាកដថា សង្គ្រាមនឹងផ្ទុះឡើង ចេញពីរូបភាពបែបណា ក្រោយការបោះឆ្នោត បើភាគីម្ខាងទៀតគ្មានអាវុធផងនោះ។
ជាការកត់សម្គាល់មួយទៀត ពេលស្ថានការណ៍នយោបាយឡើងកម្តៅ មេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាច ជាញឹកញាប់ តែងតែផ្ញើសារទៅកាន់ សហគមន៍អន្តរជាតិ កុំឲ្យចាប់អារម្មណ៍ពីអ្វីដែលកំពុងកើតឡើងនៅកម្ពុជានេះ ដោយមេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាចអះអាងថា ជាបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជា ទោះជាប្រទេសនេះ បានផ្តល់សច្ចាប័នជាមួយអង្គការសហបប្រជាជាតិ ស្តីពី សិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ ។
ភាពមិនចុះសម្រុងគ្នា របស់អ្នកនយោបាយ ដែលមជ្ឈដ្ឋានមួយចំនួន កាន់តែចាប់អារម្មណ៍ និងកាត់តែព្រួយបារម្ភពីភាពមិនច្បាស់លាស់ទៅលើយន្តការពង្រឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនោះ គឺសារបែកធ្លាយ តាមបណ្តាញសង្គមនៅពេលថ្មីៗនេះ។
សារនោះ ត្រូវបានគេស្គាល់ថា ជាសំឡេងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន សន្ទាតាមទូរសព្ទ ជាមួយ មេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង លោក កឹម សុខា ដោយបានគាំរាមថា ទោះបីសហរដ្ឋអាមេរិក លើកទ័ពចូលកម្ពុជា ក៏ដោយ ក៏រដ្ឋាភិបាលមិនខ្លាចដែរ។
ភាពមិនចុះសម្រុងគ្នា ជាបន្តបន្ទាប់ របស់អ្នកនយោបាយ ដែលមានអាសនៈក្នុងសភានេះ ជាដើមចមមួយ ធ្វើយើងលើកយកមកធ្វើការវិភាគថា បើគ្មានការចរចានយោយមុនការបោះឆ្នោតទេ តើនឹងមានអ្វីកើតឡើង ក្រោយការបោះឆ្នោត? ហើយភាគីពាក់ព័ន្ធ គួត្រៀមខ្លួនយ៉ាងដូចម្តេច ដើម្បីទប់ស្ថានការអាក្រក់ដែលអាចកើតឡើង?
អ្នកតាមដានបញ្ហាសង្គម លោក ឆាំ ប៊ុនថេត លើកឡើងថា បើគ្មានការចរចានយោបាយណាមួយ កើតឡើងមុនការបោះឆ្នោត ដើម្បីផ្តល់ជំនឿទុកចិត្ត ពីដៃគូប្រកួតទេ លោកវិភាគថា មេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាច នៅតែចិញ្ចឹមចិត្ត ខ្លាចមានការសងសឹក មកលើក្រុមគ្រួសារ និងបក្ខពួករបស់ខ្លួន ។
លោក ឆាំ ប៊ុថេត វិភាគទៀតថា ស្រមោលនៃការភ័យខ្លាចនេះ នឹងជំរុញឲ្យមេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាច ហ៊ានធ្វើអ្វីៗទាំងអស់ ដែលគេអាចធ្វើបាន ដើម្បីបន្តគ្រប់គ្រងអំណាច បើទោះបីជាពួកគេចាញ់ឆ្នោតក៏ដោយ។
លោកថា៖ «វាជាធម្មជាតិដើម្បីការពារខ្លួនឯង ឲ្យរួចពិការគាបសង្កត់ ដូច្នេះបើសិនជាទម្រង់នយោបាយ បែបហ្នឹងនូវតែមាន ហើយបើសិនជាគណបក្សផ្សេងឈ្នះឆ្នោត ខ្ញុំជឿថា ទោះបីដល់ដង្ហើមចុងក្រោយ ក៏គាត់វាយ ដើម្បីការពារអំណាច ការពារសុវត្ថិភាព របស់ពួកគាត់ដែរ»។
លោក ឆាំ ប៊ុនថេត វិភាគទៀតថា បក្សកាន់អំណាច អាចប្រើយន្តការនេះ តាមរយៈ រត់ទៅ ឱបជើងមហាអំណាចចិន និងពីសម័ន្ធមិត្តចាស់ គឺប្រទេសវៀតណាម។
លោកថា៖ «គាត់នៅឱបចិនខ្លាំងអាហ្នឹងទី១។ ទី២ដៃគូនយោបាយធំបំផុតរបស់គាត់ នៅជាប់យើងនេះ គឺវៀតណាម នៅជួយរដ្ឋាភិបាលខ្មែរច្រើន។ដូច្នេះបើមានថ្គាមពីរនឹងធំ នៅទប់មាត់គាត់បានហើយណាស់ ខ្ញុំអត់ជឿថា សហមន៍អន្តរជាតិអីទៀត អាចមានឥទ្ធិពលអីមកលើខ្មែរបានទេ»។
បើតាមលោក ឆាំ ប៊ុនថេត កម្ពុជាអាចទប់ស្កាត់បញ្ហានេះបាន លុះណាតែពលខ្មែរភាគច្រើន ឈប់រស់នៅក្នុងភាពភ័យខ្លាច រំដោះខ្លួនចេញពីខ្សែញាក់ របស់អ្នកនយោបាយ ហើយដៃគូប្រកួត ត្រូវប្រើសារនយបោបាយបែបសន្តិភាព ឈប់ប្រើប្រាស់វប្បធម៌លាបពណ៌ ដើម្បីកេងចំណេញនយោបាយ។
អ្នកស្រាវជ្រាវពីការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី លើកឡើងថា បើប្រទេសចិន ផ្តល់ប្រាក់កម្ចីឲ្យរដ្ឋាភិបាលបានគ្រប់គ្រាន់រហូតឆ្នាំ២០១៨មែននោះ លោកវិភាគថា រដ្ឋាភិបាល អាចនឹងមិនទទួលយកសម្ពាធណាមួយពីមហាអំណាច ដែលជំរុញយន្តការប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ។
លោក មាស នី វិភាគថា បញ្ហានេះនឹងជំរុញ ឲ្យមានភាពផុយស្រួយនៃជម្លោះផ្ទៃក្នុង របស់កម្ពុជា លោកថាស្ថិតក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ កម្ពុជាងាយនឹងធ្លាក់ ទៅក្នុងរបបដឹកនាំ បែបកុម្មុនីស្តនិយម។
ប៉ុន្តែលោក មាស នី វិភាគថា អ្វីដែលអាចទប់ស្កាត់បញ្ហាទាំងនេះបាន លោកថា គណបក្សនយោបាយទាំងអស់ត្រូវប្រកួតប្រជែងគ្នា ដោយតម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិជាធំ។
លោកថា៖ «ឯកភាពជាតិជារឿងធំ។ ទី២កម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិជារឿងសំខាន់។ហើយអ្នកនយោបាយត្រូវតែទទួលស្គាល់ថា អ្វីដែលយើងខំប្រឹងមកដល់ពេលនេះ មិនទាន់គ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ឲ្យសង្គមជាតិ ឃើងដើរទាក់ប្រទេសជិតខាងនៅឡើយ យើងត្រូវទទួលស្គាល់រឿងហ្នឹង។ ជួនកាលយើងមានអំនួតខ្លួនឯងខ្លាំងពេលថា យើងហ្នឹងបានដើរចេញពីចំនុចសូន្យមក ពីសេរូ មកដល់ឥឡូវ ប៉ុន្តែយើងនៅរត់ក្រោយគេឆ្ងាយណាស់។ កាលណាយើងនៅក្រោយគេឆ្ងាយពេល ទីចុងបំផុតយើងនឹងក្លាយជាអ្នករងគ្រោះ ទាំងនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម ពិសេសដូចជាមួយប្រទេសជិតខាងយើងពីរដែលធំៗ ដែលគេមានមនុស្ស[ពលរដ្ឋគេ]រាប់លាននាក់»។
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ លោក សូ ចន្ថា លើកឡើងប្រហាក់ប្រហែលដែរថា បើដំណើរបោះឆ្នោតមួយ មិនបានបើកឱកាសឲ្យគ្រប់គណបក្សនយបោយ ឬគូប្រកួតដែលមានសក្តានុពល ធ្វើសកម្មភាពនយោបាយ ដោយស្មើភាពគ្នាទេ លោកវិភាគថា លទ្ធផលបោះឆ្នោត ជៀសមិនផុតពីការបង្កជម្លោះ ឬអាចឈានទៅដល់ការផ្ទុះហិង្សា ។
លោកថា៖ «គឺគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់គឺ ត្រូវត្រឡប់មកប្រើប្រាស់ វប្បធម៌នយោបាយ បែបប្រជាធិបតេយ្យ យកកម្មវិធីនយោបាយ យកគោលនយោបាយទៅប្រកួតប្រជែងគ្នា ជាជាង ការចោទប្រកាន់គ្នា ការលាភព៌ណគ្នា ឬក៏វាយប្រហាទៅលើគណបក្សនយបោយមួយៗមួយពីព្រោះវាអាចនឹងមានការសងសឹកគ្នាទៅវិញទៅមកបាទ»។
សរុបជារួម អ្នកវិភាគ លើកឡើងថា បើអ្នកនយោបាយ ចង់ឃើញការផ្សះផ្សាជាតិក្រោយការបោះឆ្នោត ពួកគេគួតែចរចាគ្នា រកលក្ខណណាមួយ ធានាដល់ភាពត្រឹមត្រូវនៃដំណើរការបោះឆ្នោត និងជជែកគ្នា រៀបចំឲ្យមានយន្តការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធីជាមុន នោះទើបអាចទប់ស្កាត់ជម្លោះផ្ទៃក្នុងបាន។
អ្នកវិភាគព្រមានថា បើការបោះឆ្នោតមួយគ្មានតម្លាភាព ជម្លោះផ្ទៃក្នុងអាចនឹងផ្ទុះឡើង ក្រោយប្រកាសលទ្ធផលបោះឆ្នោត ហើយថា អ្នកដែលចំណេញពីជម្លោះនេះ គឺប្រទេសជិតខាង៕
