ថវិកាជាតិជាប្រភពចំណូលបានមកពីការប្រមូលពន្ធ-អាករនានាពីប្រជាពលរដ្ឋទូទំាងប្រទេស។ ពន្ធ-អាករនេះ មានការកើនឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ គិតចាប់ពីឆ្នាំ២០១១ដល់ឆ្នាំ២០១៧នេះ។
កាលពីឆ្នាំ២០១១ រដ្ឋាភិបាលចំណាយថវិកាជាតិ២៤៦៣លានដុល្លារ ឆ្នាំ២០១២ចំណាយអស់២៧៧៥លានដុល្លារ ឆ្នាំ២០១៣ចំណាយអស់៣១០០លានដុល្លារ ឆ្នាំ២០១៤ចំណាយអស់៣៣៥៧លានដុល្លារ ឆ្នាំ២០១៥ចំណាយអស់៣៩០០លានដុល្លារ ឆ្នាំ២០១៦ ចំណាយអស់ប្រហែលជា៤៣០០លានដុល្លារ និងឆ្នាំ២០១៧នេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានបង្កើនគម្រោងចំណាយថវិកាជាតិជាង ៥ពាន់លានដុល្លារ គឺកើនលើសឆ្នាំ២០១៦ ចំនួន១៥,៦%។
ថវិកាជាតិឆ្នាំ២០១៧នេះត្រូវបានបែងចែកទៅលើវិស័យសំខាន់មួយចំនួនដែលក្នុងនោះជាង៥២%នៃថវិកាជាតិត្រូវបានចំណាយទៅលើបៀវត្សរ៍របស់មន្ត្រីរាជការ ជាង២៥%សម្រាប់វិស័យការពារជាតិ ១០% វិស័យសេដ្ឋកិច្ច និងជាង៣៧% ទៅលើវិស័យសង្គមកិច្ច។
ប៉ុន្តែយុវជនខ្មែរភាគច្រើន បានអះអាងប្រហាក់ប្រហែលគ្នាថា ពួកគេមិនទាន់ដឹងច្បាស់ពីចំណូលនិងចំណាយថវិកាជាតិ ដែលរដ្ឋាភិបាលប្រមូលបាននោះ យកទៅបែងចែកលើផ្នែកអ្វីខ្លះ ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍប្រទេសនៅឡើយ។
មន្ទិលទំាងនេះ ធ្វើឲ្យយុវជនភាគច្រើនបង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា ការចាត់ចែងនិងចាយវាយថវិកាជាតិដែលរដ្ឋាភិបាលប្រមូលពន្ធបានពីពលរដ្ឋនោះមិនមានតម្លាភាព។
ដៃកាន់សៀវភៅ ប៊ិច ដើរចេញពីបន្ទប់វេទិកាយុវជន ក្រោមប្រធានបទ «តួនាទីរបស់យុវជននៅក្នុងដំណើរការរៀបចំថវិកាជាតិ» យុវជន ឃឺន វីរៈ និស្សិតមកពី សាកលវិទ្យាល័យមួយ ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ បានរៀបរាប់ប្រាប់អ្នកយកព័ត៌មានថា បន្ទាប់ពីចូលស្តាប់បទបង្ហាញ របស់វាគ្មិនមកពីអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងតំណាងអគ្គនាយកដ្ឋានពន្ធដារ ធ្វើឲ្យគាត់យល់ដឹងតិចតួច ដោយថា នីវិតិធីនៃការចំណាយថវិកាជាតិមានភាពស្មុគស្មាញច្រើន។
លោកនិយាយថា៖ «បើតាមមើលទៅវាអាចមានបញ្ហាពីរ ទីមួយគឺវាថ្មីសម្រាប់ខ្ញុំ ដែលខ្ញុំមិនដែលធ្លាប់បានដឹង ថាតើដំណើរការ[ចំណូល និងចំណាយវិកាជាតិ]ពីមុនយ៉ាងម៉េច ហើយទីពីរ ថាវាមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញដែរ ទីបី គឺគាត់បង្ហាញអំពីដំណើរការមួយៗ គឺប្រៀបដូចជា វាគ្រាន់តែជាចំណុច គ្រាន់ថាភាពលម្អិតនៅក្នុងវា[ចាត់ចែងថវិកាជាតិ] ដំណើរការជាក់ស្តែងមិនដឹងថាម៉េច»។
នៅពេលអ្នកសារព័ត៌មានសួរយុវជនមួយចំនួនថា តើរដ្ឋាភិបាលប្រមូលថវិកាជាតិពីណា? ហើយថវិកាដែលប្រមូលបាន រដ្ឋាភិបាលយកទៅបែងចែកទៅឲ្យក្រសួងណាខ្លះ ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ?
យុវជន១២នាក់ ក្នុងចំណោម២០នាក់ បានឆ្លើយសំនួរនេះប្រហាក់ប្រហែលគ្នាថា ពួកគេមិនចាប់អារម្មណ៍ហើយក៏មិនដឹងថាថវិកាជាតិដែលរដ្ឋប្រមូលពន្ធពីពលរដ្ឋ យកទៅបែងចែកឲ្យក្រសួងណាប៉ុន្មាន ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍលើគម្រោងអ្វីនោះទេ។
ចំណែក អ្នកជំនាញសេដ្ឋកិច្ចលើកឡើងថា ថវិកាជាតិដែលរដ្ឋប្រមូលបានពីការបង់ពន្ធ-អាករពីពលរដ្ឋនោះ រដ្ឋាភិបាលជាអ្នកយកថវិកានោះទៅបែងចែកទៅតាមក្រសួងនីមួយៗធ្វើការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងភូមិ ឃុំ ស្រុក ខេត្ត ក្រុង និងរាជធានីជាដើម។
អ្នកជំនាញសេដ្ឋកិច្ចបញ្ជាក់ថា ការប្រមូលពន្ធមានពីរប្រភេទគឺពន្ធប្រយោលនិងពន្ធផ្ទាល់។ ពន្ធប្រយោលគេហៅថាអាករ រួមមានការទិញស្រានិងបារី ពោលអ្នកលក់ជាអ្នកយកទៅបង់ពន្ធ។ រីឯពន្ធផ្ទាល់រួមមានពន្ធលើប្រាក់ចំណូល ប្រាក់ចំណេញ ពន្ធប្រថាប់ត្រា ពន្ធផ្ទេរកម្មសិទ្ធិជាដើម ពោលអ្នកដែលរកចំណូលបានត្រូវយកទៅបង់ពន្ធជូនរដ្ឋ ដូចជាការបង់ពន្ធប្រាក់ខែជាដើម។
ដៃកាន់ដៃខ្មៅ អង្គុយមើលឯកសារវេទិកាយុវតី លន់ ផល្លី បានអះអាងថា គាត់នៅតែមិនអស់ចិត្ត ពីចំណូលនិងចំណាយថវិកាជាតិ ដែលរដ្ឋាភិបាលប្រមូលបានពីការបង់ពន្ធពីពលរដ្ឋនោះ។ យុវតីរូបនោះថា ដើម្បីកុំឲ្យពលរដ្ឋមួយចំនួនមានការសង្ស័យថា រដ្ឋាភិបាលនិងមន្ត្រី ចាយវាយថវិកាមិនមានតម្លាភាពនោះ កញ្ញាថា រដ្ឋាភិបាលត្រូវបញ្ជាទៅក្រសួងនីមួយៗ ធ្វើការផ្សព្វផ្សាយតាមរយៈហ្វេសប៊ុករបស់ក្រសួង ឬតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនានា ជាពិសេសទូរទស្សន៍ជាតិ។
នាងនិយាយថា៖ «ថ្នាក់ជាតិ ឬក៏ភូមិឃុំគួរបង្ហាញគ្រប់ប្រព័ន្ធទំាងអស់ដូចជា ហ្វេសប៊ុក ទូរទស្សន៍ជាតិ ឲ្យគាត់ដឹងថាការចំណាយដែលគាត់បង់ពន្ធជូនរដ្ឋ តើរដ្ឋទៅយកធ្វើអ្វី ធ្វើឲ្យគាត់មានកម្លាំងថាគាត់បង់ពន្ធមិនមែនចេះតែបង់ពន្ធ អត់ដឹងថាគេយកលុយទៅធ្វើអ្វី ប៉ុន្តែបើសិនជារដ្ឋាភិបាលគាត់បង្ហាញថា លុយដែលប្រជាពលរដ្ឋបង់ពន្ធ គាត់យកទៅធ្វើលើនេះៗ ប្រជាពលរដ្ឋគាត់ដឹងថា គាត់បង់ពន្ធ គាត់ដឹងថា គេយកទៅធ្វើអ្វី ឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការរបស់គាត់ ធ្វើឲ្យគាត់មានទឹកចិត្តបង់ពន្ធ»។
អង្គការភាពជាដៃគូថវិកាអន្ដរជាតិបានវាយតម្លៃបង្ហាញថា កម្ពុជាទទួលបានពិន្ទុ៨លើពិន្ទុ១០០ សម្រាប់ សន្ទសន៍តម្លាភាពថវិកាជាតិ ដែលអង្គការនេះបង្ហាញថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាមានលទ្ធភាពតិចតួចក្នុងការទទួលបានព័ត៌មានពីការប្រើប្រាស់ថវិកាជាតិដោយរដ្ឋាភិបាលដែលពួកគេត្រូវយល់ដឹង។
យុវជន ស្ងាម ក្រឹម សិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យរដ្ឋមួយ ស្នើទៅរដ្ឋាភិបាលគួរតែបញ្ជូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាអំពី ថវិកាជាតិនៅថ្នាក់អនុវិទ្យាល័យឡើងទៅ ដើម្បីឲ្យយុវជនជំនាន់ក្រោយ ទទួលបានចំណេះដឹងមូលដ្ឋាន និងងាយស្រួលតាមដានរដ្ឋាភិបាលនិងមន្ត្រីថ្នាក់ជាតិ ឬថ្នាក់ក្រោមជាតិ ក្នុងការអនុវត្តលើចំណូល និងចំណាយថវិកាជាតិឲ្យមានតម្លាភាព ទើបធ្វើឲ្យប្រទេសជាតិមានការរីកចំរើន និងអភិវឌ្ឍទាន់សម័យកាល។
និយាយថា «ថ្នាក់អនុវិទ្យាល័យគឺជាកម្រិតមួយដែលពួកគាត់ចង់ដឹងខ្លំាងជាងថ្នាក់បឋម ព្រោះគាត់នៅក្មេងគាត់អត់សូវដឹងទេ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលគាត់ឡើងដល់អនុវិទ្យាល័យ គាត់អាចមានជាគំនិតឬក៏មានជាគោលការណ៍ស្រាប់ ក្នុងការគាត់តាមដានបន្តទៀត ថ្នាក់លើៗទៀត គាត់អាចដឹងពីថ្នាក់ក្រោមហើយ គាត់អាចឈោងចាប់ ឬក៏គាត់តាមដានអ្វី គាត់ងាយយល់ ក្នុងការតាមដានថវិកាជាតិ ពីចំណូល ពីចំណាយថវិកាទំាងអស់នោះ»។
យុវជនបានលើកឡើងប្រហាក់ប្រហែលគ្នាថា ក្រោយពីទទួលបានការសិក្សាពីវេទិកា យុវជន ក្រោមប្រធានបទ «តួនាទីរបស់យុវជននៅក្នុងដំណើរការរៀបចំថវិកាជតិ» ពួកគេនិងយកចំណេះដឹងនេះទៅពន្យល់ប្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមសហគមន៍មូលដ្ឋាន ដើម្បីឲ្យពួកគេចេះស្រាវជ្រាវ ស្វែងរកព័ត៌មាន និងចេះតស៊ូមតិ នៅក្នុងភូមិ ឃុំ សង្កាត់ ស្រុក ខ័ណ្ឌ ក្រុង ខេត្ត បើរកឃើញថា មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលនៅតាមស្ថាប័នទំាងនោះចាយវាយថវិកាមិនមានតម្លាភាពនោះ។
សម្បុរស្រអែម រាងស្គមបន្តិច មកពីខេត្តកំពង់ធំ ចូលរួមវេទិកានៅថ្ងៃនេះ យុវតី ស៊ន សុខា បានរៀបរាប់ថា នៅតាមសហគមន៍របស់គាត់ មិនឃើញអាជ្ញាធរឃុំ សង្កាត់ បង្ហាញរបាយការណ៍ថវិកា ពីចំណូល ចំណាយ ជូនប្រជាពលរដ្ឋជាសាធារណៈនោះទេ។ យុវតីរូបនោះ បង្ហាញការសង្ស័យថា អាចមានអំពើពុករលួយនៅក្នុងមូលដ្ឋានផងដែរ។
យុវតីរូបនោះនិយាយថា«ក្នុងសហគមន៍របស់ខ្ញុំ នៅក្នុងឃុំរបស់ខ្ញុំ គឺមិនដែលមានមេឃុំ មេភូមិហៅប្រជាពលរដ្ឋទៅបង្ហាញឲ្យឃើញ ឬក៏ទិដ្ឋភាពអ្វីមួយ ឬមួយឧទាហរណ៍ថា ធ្វើផ្លូវ ត្រូវចំណាយប៉ុណ្ណេះ ហើយ ធ្វើនៅពេលណាក៏អត់ដែលដឹង ខ្ញុំគិតថា ប្រាកដជាមានអំពើពុករលួយ ព្រោះគាត់លាក់បំាងជាមួយប្រជាពលរដ្ឋ អត់មានបង្ហាញជាសាធារណៈ»។
នៅក្នុងវេទិការ «តួនាទីរបស់យុវជននៅក្នុងដំណើរការរៀបចំថវិកាជតិ» នៅថ្ងៃនេះ ក្រុមយុវជនមួយចំនួនបានសួរដេញដោលវាទគ្មិនពីរដ្ឋាភិបាលនិងសង្គមស៊ីវិលយ៉ាងផុសផុល ដោយថា ពួកគេមានការលំបាកក្នុងការទទួលបានព័ត៌មានពីស្ថាប័នរដ្ឋ ទាក់ទិននឹងចំណូលនិងចំណាយថវិកាជាតិ អភិវឌ្ឍនៅក្នុងភូមិ ឃុំ ស្រុក ខ័ណ្ឌ ក្រុង ខេត្ត រាជធានីជាដើម។ ពួកគេចង់ឲ្យរដ្ឋាភិបាលបើកចំហព័ត៌មានឲ្យបានទូលំទូលាយពីថវិកាជាតិ។
ប្រធាននាយកដ្ឋានថវិកានីយកម្មនៃក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ លោក ឡាយ សុខឃៀង មានប្រសាសន៍ថា កុំឲ្យយុវជនទំាងនោះយកឧទាហរណ៍មួយឬពីរករណីយកទៅលើកបែបនេះ ដោយលោកថា នៅតាមភូមិ ឃុំ មួយចំនួនមិនបានលាក់ពីព័ត៌មានថវិកាជាតិដែលរដ្ឋាភិបាលទម្លាក់ឲ្យនោះទេ។
លើសពីនេះទៀត លោក សុខឃៀង បានប្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ និងយុវជន ឲ្យស្វែងរកព័ត៌មានសង្ខេបពីថវិកាជាតិនៅតាមវិស័យមួយៗ នៅលើវេបសាយក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ដោយថា បើពួកគេចង់ផ្តល់យោបល់កែលម្អទាក់ទងបញ្ហាថវិកាជាតិ រដ្ឋាភិបាលស្វាគមន៍ជានិច្ច។
លោកនិយាយថា «នៅក្នុងកម្រិតការរៀបចំគោលនយោបាយ តាមវិស័យក្រសួងស្ថាប័ន ឥឡូវបើកឱកាសច្រើនឲ្យមានការចូលរួមពីយុវជនដែរ នៅពេលដែរឯកសារគោលនយោបាយរបស់ក្រសួងស្ថាប័ននីមួយៗបានដាក់ចេញ គឺគេមានការពិគ្រោះយោបល់ជាច្រើនដំណាក់កាល ពីកម្រិតបច្ចេកទេសក្នុងកម្រិតក្រសួងសា្ថប័នសាមីរៀងៗខ្លួន ហើយកម្រិតអន្តរក្រសួងស្ថាប័ន ហើយក៏មានការរៀបចំជាសិក្ខា សាលាដើម្បីទទួលនូវមតិយោបល់ពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទំាងអស់»។
តាមរបាយការណ៍អង្កេតលើការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានថវិកាឆ្នាំ២០១៥របស់វេទិកានៃអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជាឲ្យដឹងថា ដើម្បីផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានឲ្យប្រជាពលរដ្ឋយល់ដឹងពីថវិកាជាតិ រដ្ឋាភិបាលត្រូវបង្ហាញឯកសារថវិកាដោយសាមញ្ញ មិនមានលក្ខណៈបច្ចេកទេស ដើម្បីពួកគេយល់ដឹងអំពីហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ ។
របាយការណ៍ដដែលបន្តថាចាប់តំាងពីឆ្នាំ២០១៤ ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុបានផ្សព្វផ្សាយ “ថវិកាសង្ខេប” ដែលមានតួលេខចំណូល ចំណាយ និងការវាស់វែងម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចសរុបមួយចំនួន ប៉ុន្តែថវិកាសង្ខេបនោះមិនត្រូវបានចាត់ទុកជាឯកសារថវិកាសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋអាចយល់បានដ៏ល្អនោះទេ។
ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាពលោក យង់ គិមអេង យល់ថា បើយោងតាមគោលនយោបាយយុវជនជាតិ របស់រដ្ឋាភិបាលត្រង់ចំណុចមាត្រា៥.៦ ទាមទារឲ្យមានចូលរួមបញ្ចេញមតិ រៀបចំផែនការឲ្យបានពេញលេញពីយុវជនលោកថារដ្ឋាភិបាលមិនទាន់អនុវត្តឲ្យមានប្រសិទ្ធភាពនៅឡើយ។
លោក គិមអេង អះអាងថា បើរដ្ឋាភិបាលមិនបើកចំហការទម្លាក់ថវិកាជាតិ ពីថ្នាក់ជាតិទៅថ្នាក់ក្រោមជាតិឲ្យបានទូលំទូលាយទេ និងធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋ ជាពិសេសយុវជនសង្ស័យថា អំពើពុករលួយនៅតែបន្តកើតមាន លើការគ្រប់គ្រងថវិកាជាតិ៖ «ការមិនបានបង្ហាញជាសាធារណៈ ហើយប្រជាពលរដ្ឋអត់បានចូលរួម វាមានកក្តាពីរ ទីមួយ អាចឲ្យប្រជាពលរដ្ឋគាត់សង្ស័យថាទៅលើរឿងពុករលួយ ទីពីរគាត់អត់បានចូលរួមក្នុងតាមដាន ព្រោះរដ្ឋាភិបាលបាននិយាយពីតម្លាភាព មានរហូតដល់ច្បាប់ប្រឆំាងអំពើពុករលួយអង្គភាពប្រឆំាងអំពើពុករលួយហូហែរ បើអត់មានការចូលរួមពីប្រជាពលរដ្ឋ តើការពង្រឹងតម្លាភាព ហើយការប្រយុទ្ធប្រឆំាងអំពើពុករលួយអាចទៅរួចទេ អត់អាចទេ»៕