ថ្មីត្បិតតែគ្មានអ្នកតាមដានណាហ៊ានអះអាងថា ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ខាងមុខនេះ តើគណបក្សណាមួយនឹងនាំមុខគេក៏ដោយ ប៉ុន្តែមានសំនួរជាច្រើនចោទសួរថា បើមានការប្រែប្រួលអាសនៈ នៅថ្នាក់មូលដ្ឋានខ្លាំង បញ្ហាពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស ត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់ទេ។
មុនធ្វើការវិភាគលើបញ្ហានេះ យើងសូមងាកក្រោយបន្តិចថា ក្រោយពីមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស២៣តុលា កម្ពុជាបានរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសមន្ត្រីថ្នាក់ឃុំសង្កាត់ និងជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ។
តំណាងរាស្ត្រដែលពលរដ្ឋបោះឆ្នោតគាំទ្រ ពួកគេមានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការរៀបចំក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋ រីឯគណបក្សមានសំឡេងនាំមុខ ជាអ្នកប្រតិបត្តិឬហៅថារដ្ឋាភិបាល។
ជាង២០ឆ្នាំមកនេះ កម្ពុជា បានរៀបចំការបោះឆ្នោត ទាំងពីរថ្នាក់នេះ បានរៀងរាល់អាណត្តិ ប៉ុន្តែអ្នកតាមដានអះអាងថា ការជំរុញយន្តការប្រជាធិបតេយ្យហាក់មានល្បឿនយឺតនៅឡើយ បើទោះបីជារដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចែងថា កម្ពុជាអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្សក៏ដោយ។
បើទោះបីរដ្ឋាភិបាល បានធ្វើកំណែទម្រង់ខ្លះ ក្រោយការបោះឆ្នោត ដូចជាការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីពាក់កណ្តាលអណត្តិ ការដំឡើងប្រាក់ឈ្នួលកម្មករ ក្នុងវិស័យកាត់ដេរ ដំឡើងប្រាក់ខែមន្ត្រីរាជការ គ្រូបង្រៀន ប៉ូលិស ទាហាន ជាបន្តបន្ទាប់ក៏ដោយ ប៉ុន្តែបើគេមើលមួយជ្រុងទៀតដូចជាខុសគ្នាស្រឡះ។
ការចាប់និងឃុំខ្លួនមន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្ស៤រូបរបស់សមាគមអាដហុក ការចាប់ខ្លួនមន្ត្រីគ.ជ.ប ចាប់ឃុំខ្លួនមន្ត្រីបក្សប្រឆាំង១៦នាក់ រួមទាំងតំណាងរាស្ត្រពីររូបផង និងការបាញ់ម្លាប់ អ្នកស្រាវជ្រាវដ៏ល្បីឈ្មោះ លោក កែម ឡី ជាដើម ចរន្តពីរនេះ ហាក់បានដើរផ្ទុយគ្នា ទោះបីពួកគេរស់នៅក្រោមដំបូលរដ្ឋាភិបាលតែមួយ។
បញ្ហាទាំងនេះ សហមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិ បង្ហាញក្តីបារម្ភថា ប្រជាធិបតេយ្យដ៏ក្មេងខ្ចីនៅកម្ពុជា បានដើរដល់របត់មួយ អាចនឹងរលាយបាត់ទៅវិញ បើគ្មានដំណោះស្រាយនយោបាយ ប្រកបដោយការយោគយល់គ្នា រវាងបក្សកាន់អំណាចនិងបក្សប្រឆាំង ដែលមានអាសនៈក្នុងសភានោះ។
មួយវិញទៀត បើទោះបី ជាការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ កាត់តែខិតជិតមកដល់ ប៉ុន្តែអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស សកម្មជនដីធ្លី មន្ត្រីបក្សប្រឆាំង អ្នកវិភាគនយោបាយ នៅមិនទាន់ត្រូវបានតុលាការដោះលែងឲ្យមានសេរីភាពវិញនៅឡើយទេ ទោះជាការឃុំខ្លួននោះ ដែលអ្នកខ្លះមានរយៈពេលជិត២ឆ្នាំ។
បញ្ហាទាំងនោះត្រូវបានចោទសួរថា តើបញ្ហាពលរដ្ឋ និង សិទ្ធិមនុស្សត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ទេ បើការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ខាងមុខ មានការប្រែប្រួល?
អ្នកវិភាគយល់ឃើញផ្សេងគ្នាពីបញ្ហានេះ។ អ្នកឯកទ្ទេសនយោបាយនិងអភិបាលកិច្ចលោក ចាន់ វិបុល លើកឡើងថា មុនការបោះឆ្នោត សកម្មភាពជំរុញឲ្យពលរដ្ឋយល់ដឹងពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ អាចនឹងត្រូវបន្តរឹតបន្តឹងដដែល។
ប៉ុន្តែលោក ចាន់ វិបុល វិភាគថា ក្រោយបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ បើបក្សកាន់អំណាច បាត់បង់អាសនៈ ច្រើន លោកថា អ្នកនយោបាយនឹងងាកមកជជែកគ្នា ធានាពីសិទ្ធិមនុស្សនិងយកចិត្តទុកដាក់ដោះស្រាយបញ្ហា ពលរដ្ឋកាន់តែខ្លាំង ដើម្បីត្រៀមខ្លួនយកឈ្នះតែរៀងៗខ្លួន សម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨។
លោកថា៖ «ការប្រែប្រួលការផ្លាស់ប្តូរសមាសភាពថ្នាក់ដឹកនាំមូលដ្ឋាន តាមទ្រឹស្តីបែបវិទ្យាសាស្ត្រក្តី និងការពិនិត្យមើលជាក់ស្តែង យើងឃើញថា មានឥទ្ធិពលវិជ្ជមានខ្លាំងណាស់។ ទីមួយ ជំរុញឲ្យសំឡេងពលរដ្ឋនៅថ្នាក់ក្រោម ត្រូវបានខ្ចាយមកដល់ថ្នាក់លើ។ ហើយសំឡេងនេះ ជាសម្ពាធផ្នែកនយោបាយ និងសង្គមដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុត។ ពីព្រោះថា នៅពេលដែលក្រុមប្រឹក្សាឃុំ ដែលត្រូវជ្រើសរើសឡើងដោយប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតមួយដ៏ល្អហើយពលរដ្ឋផ្តល់ការទុកចិត្តខ្ពស់។ អញ្ចឹងក្រុមប្រឹក្សាឃុំទាំងអស់នោះ លោក មានសមត្ថភាពពេញលេញក្នុងការដាក់សម្ពាធ ទៅដល់អ្នកនយោបាយ ឬមន្ត្រីរដ្ឋបាល ឬគេហៅកងកម្លំាងប្រដាប់អាវុធ ដែលជាអ្នកបម្រើជាតិផ្សេងទៀត ដើម្បីធ្វើយ៉ាងម៉េចជម្រុញការឆ្លើយតប និងមានគណនេយ្យភាពទៅកាន់ប្រជាពលរដ្ឋដែលជាម្ចាស់ឆ្នោត»។
ប្រធាននិស្សិតបញ្ញវន្តខ្មែរ លោក មួង សូនី វិភាគផ្សេងពីនេះ លោកថា បើអាសនៈឃុំសង្កាត់ របស់បក្ស កាន់អំណាចបាត់បង់កាន់តែច្រើន លោកវិភាគថា សកម្មភាពជំរុញល្បឿនប្រជាធិបតេយ្យ អាចកាន់តែត្រូវរាំងខ្ទប់។
លោក មួង សូនី វិភាគទៀតថា ការធ្វើកំណែទម្រង់រដ្ឋ សម្រាប់ឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហាពលរដ្ឋវិញ អាចមានតិចតួច ចំណែកកំណែទម្រង់ទ្រង់ទ្រាយធំ លោកថា មិនអាចទៅរួច ដោយថាក្រសួងនិងស្ថាប័នរដ្ឋមួយចំនួនធំពោរពេញដោយបក្ខពួក និងគ្រួសារនិយម។
សម្រាប់សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក សូ ចន្ថា វិភាគប្រហាក់ប្រហែលដែរថា បើអាសនៈឃុំសង្កាត់ប្រែប្រួលតិចតួច លោកថា សេរីភាពបញ្ចេញមតិ ការជំរុញប្រជាធិបតេយ្យ នឹងបន្តរឹតបណ្តឹង។ ប៉ុន្តែលោកថា បើអាសនៈឃុំសង្កាត់ប្រែប្រួលខ្លាំង កម្រិតនៃការយកចិត្តទុកដាក់ ដោះស្រាយបញ្ហាពលរដ្ឋ មន្ត្រីរាជការ ប៉ូលិស ទាហាន ជាដើម រួមទាំងសិទ្ធិមនុស្សផង នឹងប្រសើជាងបច្ចុប្បន្ន។
សរុបជារួម អ្នកវិភាគគិតថា បើទោះបីគណបក្សប្រជាជនឈ្នះ ឬគណបក្សសង្គ្រោះជាតិឈ្នះ ពួកគេថា គណបក្សទាំងពីរនេះ ចៀសមិនផុតនឹងធ្វើការជាមួយគ្នាក្នុងក្បាលម៉ាស៊ីនរដ្ឋសភានោះទេ។
ករណីនេះ អ្នកវិភាគជំរុញឲ្យអ្នកនយោបាយ គួរប្រកួតប្រជែងគ្នាតាមយន្តការប្រជាធិបតេយ្យ មិនលាភពណ៌គ្នា មិនជេរប្រមាថ មិនយកគ្នាជាសត្រូវ និងតម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិជាធំ៕