(តពីភាគទី៣)
១. ហេតុបច្ច័យនៅខាងក្រោយនៃការលើកលែងទោសលោក កឹម សុខា
ខ្សែអាត់សន្ទនារវាងលោក ហ៊ុន សែន និង កឹម សុខា ត្រូវបានទម្លាយជាសាធារណៈ បន្ទាប់ពីលោក កឹម សុខា បានបដិសេធអំពីការដោះដូរនយោបាយ ក្រោយមានការលើកលែងទោសពីមហាក្សត្រតាមសំណើលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីនៅខែធ្នូ ២០១៦។ តាមបរិបទនេះ គេអាចប៉ាន់ស្មានបានពីគោលបំណងរបស់លោក ហ៊ុន សែន ក្នុងការបញ្ចេញខ្សែអាត់នេះ ដើម្បីបញ្ជាក់ថា លោក កឹម សុខា កុហកចំពោះសម្តីដែលថាគ្មានអ្វីនៅពីក្រោយនៅពីក្រោយលើកទោស, ដើម្បីធ្វើឱ្យសាធារណជនជឿថាលោក កឹម សុខា ជាអាយ៉ងរបស់លោក នឹងដើម្បីសងសឹកលោក កឹម សុខា ដែលក្បត់ពាក្យសន្យាថានឹង «ដាក់តាមហ្វេសប៊ុកមួយមើល…ដាក់អារង្ស៊ីមួយកញ្ចប់មាត់ទៀត ដាក់ថា៖ ទោះបីជា រង្ស៊ី ជាប្រធានបក្ស ក៏ប៉ុន្តែ ពេលនេះ ខ្ញុំជាប្រធានស្តីទី។ សម្តីលោក សម រង្ស៊ី មិនអាចយកជាការបាន។ ឥឡូវ ហ៊ានដាក់សម្តីប៉ុណ្ណឹង អាណឹងគឺខ្ញុំនឹងពិចារណាអានោះ [លើកលែងទោស] ភ្លាម។»
លោក កឹម សុខា ពិតជាបានដាក់តាមហ្វេសប៊ុកមួយមែន តាមពាក្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺ ជំរុញឲ្យសមាជិកគណបក្ស “ចៀសវាងប្រើពាក្យសម្ដីហិង្សា ពាក្យអសុរោះ ឬវាយប្រហារ” នៅថ្ងៃទី២៥ កញ្ញា ២០១៦ ពោលគឺជាថ្ងៃដែល ទំព័រ ‘សីហា’ អះអាងថាមានការសន្ទនាសម្ងាត់កើតឡើង។ លោក កឹម សុខា ទំនងជានឹកឃើញវិធីប្រយោលមួយ ដើម្បីដាក់លោក សម រង្ស៊ី ដោយមិនចាំបាច់ធ្វើដោយខ្លួនឯង ពោលគឺប្រើកូនស្រីរបស់លោក ដែលចាប់ពីខែតុលា មក, កញ្ញា កឹម មនោវិទ្យា បានរិះគន់លោក សម រង្ស៊ី ជាបន្តបន្ទាប់ អំពីសំណើដោះដូរអ្នកទោសនយោបាយនិងការរក្សាជំហរនិរទេសខ្លួនដដែលៗរបស់លោក។ មកពីមានសំណើពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ទម្លាកមកលើឪពុក អញ្ចឹងហើយ បានជាសុខៗស្រាប់តែកូនស្រីលោក កឹម សុខា ចេញមុខរិះគន់មេបក្សដ៏គួរភ្ញាក់ផ្អើល។ ទោះបីយ៉ាងណា វាគ្រាន់តែការប៉ាន់ស្មានប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងខ្សែអាត់ លោក កឹម សុខា បានឱ្យដឹងថា កូនស្រីលោកមិនពេញចិត្តនឹងការចោទភរិយាលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីថាជាប្រពន្ធមេដឹកនាំវៀតណាមឬកូនរបស់លោក ហ៊ុន សែន ជាកូនយួន ដោយលោក សម រង្ស៊ី នោះឡើយ។ ក្នុងខ្សែអាត់ដដែល លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានឱ្យដឹងថា លោក សម រង្ស៊ី បានជេរទាំងលោក កឹម សុខា និងកូនស្រីរបស់លោកទៅទៀត ទោះយើងមិនដឹងថាលោក ហ៊ុន សែន កុហកឬអត់ ឬមានត្រចៀកនៅចាំស្តាប់លោក សម រង្ស៊ី និយាយ, លួចថតសំឡេង ក៏ទៅរួចដែរអំពីការប្រមាថនេះ ថ្វីបើយើងពុំបានដឹងពីខ្លឹមសារនៃការប្រមាថនេះក៏ដោយ។ បានសេចក្តីថា ដោយសារ កញ្ញា កឹម មនោវិទ្យា ចាត់ទុកសកម្មភាពរបស់លោក សម រង្ស៊ី អំពីរឿងចោទគ្រួសារត្រកូលហ៊ុន មានជាប់ខ្សែស្រឡាយវៀតណាម នេះជារឿងអសីលធម៌ ហើយកញ្ញាមិនពេញចិត្តរបៀបធ្វើនយោបាយបែបនេះស្រាប់ផង វាអាចទៅរួចដែលថា កញ្ញារិះគន់លោក សម រង្ស៊ី ដោយខ្លួនឯង ជាជាងឪពុកបញ្ជា។ យ៉ាងណាក៏ដោយ មិនថាកញ្ញារិះគន់ដោយចិត្តឯង ឬមួយតាមឪពុកដែលធ្វើតាមសំណើលោក ហ៊ុន សែន, ឬក៏ទាំងពីរ ក៏ពុំអាចបន្ទាបសុពលភាពនៃការរិះគន់របស់កញ្ញាទៅលើជំហរនិរទេសរបស់លោក សម រង្ស៊ី ដែរ, អ្នកដែលរិះគន់កញ្ញាថាខុស គឺពួកគេនោះឯងជាអ្នកខុស, ពីព្រោះវាជាការត្រឹមត្រូវដែលបក្សប្រឆាំងត្រូវការទាំងមេទ័ពធំនិងមេទ័ពរង នៅក្នុងសមរភូមិក្នុងស្រុកដែលកំពុងក្តៅគគុកនិងបន្តកាន់តែសស្រាក់សស្រាំ, ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៨ គឺជាទឹកផ្តាច់ព្រ័ត្ររវាងបក្សកាន់អំណាចនិងបក្សប្រឆាំង ដូច្នេះបក្សប្រឆាំងត្រូវការលោក សម រង្ស៊ី ជាងពេលណាៗទាំងអស់ មិនមែនត្រូវការតែលោក កឹម សុខា នោះទេ, នយោបាយនិរទេសខ្លួនគ្មានផលល្អចំពោះបក្សប្រឆាំងឡើយ មានតែចំពោះបក្សកាន់អំណាចប៉ុណ្ណោះ។
បើតាមព្រឹត្តិការណ៍ដែលកើតឡើងក្រោយការសន្ទនា លោក កឹម សុខា ពិតជាបានធ្វើតាមសំណើលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហេតុអ្វីក៏ក្រោយមានការលើកលែងទោសហើយ, លោក ហ៊ុន សែន បន្ទោសលោក កឹម សុខា ថាមិនគោរពពាក្យសន្យាទៅវិញ? ឬមួយក៏លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីខឹងនឹងលោក កឹម សុខា ដែលមិនបានដាក់លោក សម រង្ស៊ី បែរជាបើប្រើអ្នកផ្សេងធ្វើ ខុសនឹងសន្យាដែលលោកចង់លោក កឹម សុខា ដាក់លោក សម រង្ស៊ី ដោយខ្លួនឯង ត្បិតអីលោក ហ៊ុន សែន ចង់ឱ្យសាធារណជនមើលឃើញថា មេបក្សទាំងពីរឈ្លោះ រួចលោកចាំត្រងប្រយោជន៍, អ្នកផ្សេងដាក់លោក សម រង្ស៊ី មិនសូវបានប្រយោជន៍ដល់លោកទេ។ ទំនងជាមានពាក្យសន្យាផ្សេងទៀតដែលគេពុំបានដឹងក៏អាចថាបាន ព្រោះលោក ហ៊ុន សែន បានព្រមានថានឹងបញ្ចេញខ្សែអាត់និងសារដទៃទៀត បើលោក កឹម សុខា នៅតែពុំព្រមទទួលស្គាល់ថាជាការពិត។ ម្យ៉ាងទៀត ខ្សែអាត់ដែលទំព័រ សីហា បញ្ចេញក៏ពុំមែនចាប់ផ្តើមពីដើមទីដែរ គឺមានការសន្ទនានៅខាងដើម មុនមានការថតសំឡេង ឬមួយក៏ខ្សែអាត់នេះ មានកន្លែងខ្លះត្រូវគេច្នៃឬកាត់ចោលក៏គេពុំដឹងដែរ។
មានន័យថា លោក កឹម សុខា ពុំទាន់គោរពតាមសន្យាពេញលេញផងទេ ស្រាប់តែមានការលើកលែងទោសដ៏គួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើល, លោក កឹម សុខា គ្មានផលចំណេញអ្វីដែលត្រូវធ្វើតាមការសន្យា កាលបើសម្រេចគោលបំណងទទួលបានការលើកលែងទោសទៅហើយ, ញ៉ាំងឱ្យលោក ហ៊ុន សែន ដែលធ្លាប់តែដើរខ្សែលើគេជានិច្ចនោះ ក្តៅក្រហាយយ៉ាងខ្លាំង ជាហេតុនាំឱ្យមានការទម្លាយខ្សែអាត់ដែលទំព័រ ‘សីហា’ បញ្ចេញដើម្បីបញ្ជាក់ពីអត្ថិភាពនៃការសន្ទនាដោះដូរនឹងការលើកលែងទោស និងពន្យុះឱ្យមេបក្សទាំងពីរឈ្លោះគ្នា។ គេមិនគួរមានសុទិដ្ឋិនិយមពេកទេអំពីការលើកលែងទោសនេះ ព្រោះលោក ហ៊ុន សែន អាចបង្កើតរឿងថ្មីឬសើរើករណីដដែលនេះឡើងវិញ ដោយបញ្ជាតុលាការតេឡេរបស់លោក រួចសំអាងថា លោកគ្មានសិទ្ធិជ្រៀតជ្រែកសកម្មភាពតុលាការដូចដែលលោកធ្លាប់ដោះសា និងធ្វើដាក់លោក សម រង្ស៊ី ហើយនិងសកម្មជនដទៃទៀត។
បើលោក កឹម សុខា ពិតជាមនុស្សរបស់លោក ហ៊ុន សែន ព្រោះតែមានការសន្ទនាសម្ងាត់នេះ ហេតុអ្វីលោក កឹម សុខា មិនធ្វើតាមសំណើ ហ៊ុន សែន គ្រប់ម៉ាត់? ហេតុអ្វីលោកត្រូវខឹងនឹងអាយ៉ងរបស់លោក? មានន័យថា កំហឹងរបស់លោក ហ៊ុន សែន ខ្លួនឯង ខុសពីចេតនាចង់ឱ្យគេជឿថា លោក កឹម សុខា ជាមនុស្សរបស់លោក បញ្ជាក់ដោយឯកឯងថា លោក កឹម សុខា មិនមែនជាអាយ៉ងរបស់លោក ដែលលោកអាចបញ្ជាឱ្យធ្វើអ្វីក៏បាននោះទេ។ មិនខុសពីកាលពីបង្កើតវប្បធម៌សន្ទនា, លោក សម រង្ស៊ី ក៏ត្រូវមតិខ្លះយល់ថា ជាអាយ៉ងរបស់អាយ៉ង[វៀតណាម]ដែរ ដោយតែសន្ទនាជាមួយលោក ហ៊ុន សែន ដោយគ្មានលោក កឹម សុខា, ឥឡូវនេះ លោក កឹម សុខា វិញម្តង ក៏ត្រូវមតិខ្លះ យល់ថា អាយ៉ងរបស់លោក ហ៊ុន សែន ទៀត ព្រោះតែសន្ទនានឹងលោកនាយករដ្ឋន្ត្រីដោយគ្មានលោក សម រង្ស៊ី។ តាមពិតទៅ វាតែគ្រាន់តែជាការដោះដូរនយោបាយប៉ុណ្ណោះ មិនខុសពីអ្វីដែលលោក សម រង្ស៊ី ធ្លាប់តែធ្វើនោះទេ, លោក កឹម សុខា ក៏ធ្វើអ៊ីចឹងដូចគ្នា ប៉ុន្តែ រាល់ការចរចានយោបាយ អ្វីដែលគេសង្កេតឃើញកន្លងមក គឺលោក ហ៊ុន សែន តែងតែជាអ្នកឈ្នះ ជាអ្នកដើរខ្សែលើ និងជាអ្នកក្បត់ពាក្យសន្យាដូចគ្នា, ចរចាជាមួយនឹងលោកប្រៀបដូចចូលសំណាញពីងពាង។
ការលើកលែងទោសលោក កឹម សុខា បានលើកទឹកចិត្តសង្គមស៊ីវិលនិងអ្នកវិភាគឱ្យមានសុទិដ្ឋិនិយមថានឹងនាំឱ្យមានការដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយដទៃទៀត យ៉ាងហោចណាស់ ក៏ដោះលែងអ្នកដែលពាក់ព័ន្ធនឹងករណីរឿងអាស្រូវរបស់លោក កឹម សុខា ទាំងប៉ុន្មានដែរ ត្បិតសូម្បីតែលោក កឹម សុខា ដែលតួអង្គសំខាន់ក្នុងករណីនេះក៏ត្រូវបានលើកលែងទោសដែរ។ តាមពិតទៅ លោក កឹម សុខា ទទួលបានការលើកលែងទោសមកពីលោក ហ៊ុន សែន នៅតែត្រូវការលោកប៉ុណ្ណោះ អ្នកឯទៀត លោកមិនត្រូវការឱ្យពួកគេនៅក្រៅឃុំឡើយ ដើម្បីទុកធ្វើចំណាប់ខ្មាំងនយោបាយ ហេតុនេះហើយ ពួកគេនៅតែជាប់ឃុំ។ ជំនួបរវាងបក្សទាំងពីរអំពីការដោះលែងអ្នកទាំងនោះ ត្រូវបានបង្អាក់ដោយសារការរិះគន់ធ្ងន់ឥតឈប់ឈរទៅលើគណបក្សប្រជាជនពីលោក សម រង្ស៊ី ដែលត្រូវបានលោក មាស នី នាកាលណោះចាត់ទុកជាអ្នកនយោបាយមាត់ឥតគម្រប។
បន្ទាប់ពីលោក កឹម សុខា ជាប់ឆ្នោតធ្វើជាប្រធានគណបក្ស ក្រោយពីលោក សម រង្ស៊ី បានលាលែងពីប្រធានបក្ស ដើម្បីបញ្ចៀសលទ្ធភាព បក្សប្រឆាំងត្រូវបានរំលាយ ព្រោះប្រធានជាប់ទោស, លោក ហ៊ុន សែន សរសេរលិខិតអបអរសាទរលោក កឹម សុខា, ក្រោយមកទៀត លោកស្រាប់តែអះអាងថា លោកជាអ្នកជួយឱ្យលោក កឹម សុខា ឡើងធ្វើជាប្រធានបក្ស, ជាថ្មីម្តងទៀត លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីលើកឡើងបែបនេះ ដើម្បីបញ្ជាក់ថា លោក កឹម សុខា ជាអាយ៉ងរបស់លោក។
ការអះអាងថា គណបក្សប្រជាជនធ្វើវិសោធនកម្មនេះ ដើម្បីដាក់សម្ពាធទៅលើលោក សម រង្ស៊ី ឱ្យលាលែងពីប្រធានគណបក្ស រួចបើកឱកាសឱ្យលោក កឹម សុខា ឡើងធ្វើប្រធាន មិនទំនងឡើយ ព្រោះមិនមែនតែបក្សប្រឆាំងទេ គណបក្សកាន់អំណាចក៏ទំនងជាមានភាពភ្ញាក់ផ្អើលខ្លាំងណាស់ដែរ ពេលលោក សម រង្ស៊ី លាលែង ដែលការលាលែងពីគណបក្សរបស់លោកនិងសមាជិកបក្សប្រឆាំងជាប់ទោសដទៃទៀត ដែលកំពុងជាប់ពន្ធានាគារ ដូចជា លោក អ៊ំ សំអាន, លោក ហុង សុខហួរ ជាអាទិ, បូករួមទាំងការលើកលែងទោសលោក កឹម សុខា, បានលុបលេសដែលអាចរំលាយបក្សប្រឆាំងនេះចោលបាន។ ការដែលលោក សម រង្ស៊ី លាលែងពីប្រធានបក្សព្រោះតែច្បាប់គណបក្សនយោបាយ ពុំអាចបញ្ជាក់ថា បក្សកាន់អំណាចធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់នេះ ក្នុងបំណងធ្វើឱ្យលោកលាលែងពីតំណែងនោះទេ ព្រោះច្បាប់នេះមានគោលដៅរំលាយគណបក្សប្រឆាំងតែម្តង មិនមែនត្រឹមតែបង្ខំមេបក្សម្នាក់ឱ្យលាលែងទេ។ បើច្បាប់គណបក្សនយោបាយពិតជាគ្មានបំណងចង់រំលាយបក្សប្រឆាំងទេ និងបែរជាមានបំណងធ្វើឱ្យលោក សម រង្ស៊ី លាលែងទៅវិញ, គេគប្បីយល់ថា ចំពោះគណបក្សកាន់អំណាច រំលាយគណបក្សប្រឆាំងមានប្រយោជន៍ច្រើនជាងការលាលែងរបស់លោក សម រង្ស៊ី និងការដំឡើងលោក កឹម សុខា ឆ្ងាយណាស់, ស្របពេលដែលគេមិនអាចសម្រេចគោលបំណងទាំងពីរក្នុងពេលតែមួយបាន, ការដំឡើងលោក កឹម សុខា មិនសក្តិសមទទួលបានការខិតខំកែច្បាប់ពីគណបក្សប្រជាជន ដោយមិនខ្វល់ពីការរិះគន់ពីច្រើនមជ្ឈដ្ឋាន នោះតេ លុះត្រាតែលោក កឹម សុខា ក្រោយឡើងធ្វើប្រធាន នឹងធ្វើតាមការចង់បានរបស់លោក ហ៊ុន សែន ប៉ុន្តែលោក កឹម សុខា មានប្រវត្តិបំបាក់ការជឿទុកចិត្តពីលោក ហ៊ុន សែន ទៅចូលរួមនឹងលោក សម រង្សី ដូចដែលសម្តីសម្តេចក្នុងខ្សែអាត់, ហេតុនេះ គេពិបាកជឿថា គណបក្សប្រជាជនសុខចិត្តប្រថុយជឿលោក កឹម សុខា ម្តងទៀត រួចធ្វើវិសោធនកម្មនេះ ដើម្បីបង្ខំលោក សម រង្ស៊ី ឱ្យចុះចេញពីតំណែង រួចដំឡើងលោក កឹម សុខា ណាស់។ មានភាពមិនចុះចម្រុងគ្នារវាងគោលបំណងរំលាយគណបក្សនិងការលាលែងពីតំណែង ពោលគឺ បើលោក សម រង្ស៊ី លាលែង គឺគ្មានលេសរំលាយបក្សឡើយ, ដោយសារលោក សម រង្ស៊ី លាលែង ក្រោយវិសោធនកម្មច្បាប់នេះ ដូច្នេះ គេពិបាកជឿថា បក្សកាន់អំណាចទាយដឹងពីលទ្ធភាពនេះណាស់, ធ្វើម្តេចគណបក្សប្រជាជនអាចច្បាស់ថា មេបក្សរូបនេះនឹងលាលែង ក្រោយអនុម័តច្បាប់នេះ បើលោក ហ៊ុន សែន ក៏ចាត់ទុកលោក សម រង្ស៊ី ជាមេបក្សក្រាញអំណាចដូចគ្នាដែរហ្នឹង?
ម្យ៉ាងវិញទៀត ក្រសួងមហាផ្ទៃរបស់គណបក្សប្រជាជនពន្យារការផ្តល់សុពលភាពជូនសមាសភាពថ្នាក់ដឹកនាំបក្សប្រឆាំង សំអាងថាខុសលក្ខន្តិកៈគណបក្ស ដែលជាបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់បក្សគេសុទ្ធសាធ បន្ទាប់ពីការជាប់ឆ្នោតធ្វើជាប្រធានរបស់លោក កឹម សុខា រួចបន្ទាប់មកទទួលស្គាល់តែលោក កឹម សុខា មិនទទួលស្គាល់អនុប្រធាន ៣រូបទៀត រួមមានលោក ប៉ុល ហំម, លោកស្រី មួរ សុខហួរ និងលោក អេង ឆៃអ៊ាង, តិចឬច្រើន បង្ហាញពីឆន្ទៈរបស់គណបក្សប្រជាជនថា បើនិយាយដោយឡែកគឺមិនចង់ឃើញលោក កឹម សុខា ជាប្រធានគណបក្ស, និងបើនិយាយជារួមគឺមិនចង់ឱ្យគណបក្សប្រឆាំងមានថ្នាក់ដឹកនាំរឹងមាំ ដូចអះអាងរបស់លោក មាស នី។ ទោះបីគណបក្សប្រឆាំងព្រមដកថយមួយជំហានហើយ មួយជំហានទៀត ដូចជាព្រមបោះបង់សារនយោបាយ «ប្តូរមេឃុំបម្រើបក្ស ដាក់មេបក្សរាស្ត្រ» ក៏គណបក្សប្រជាជនតាមរយៈក្រសួងមហាផ្ទៃ នៅតែមិនសុខចិត្តនឹងសមាសភាពដឹកនាំថ្មីដដែល បញ្ជាក់ថា តាក់ទិចរុកកួនគូប្រជែងនៅតែត្រូវបានគណបក្សប្រជាជនប្រតិបត្តិ ទោះវាមានប្រសិទ្ធភាពឬអត់ក៏ដោយ។ ជារួម ច្បាប់គណបក្សនយោបាយមិនទំនងជាត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្ម ដើម្បីដំឡើងលោក កឹម សុខា ឬធ្វើឱ្យលោក សម រង្ស៊ី លាលែងនោះទេ ព្រោះបើអ៊ីចឹងមែន ក្រសួងមហាផ្ទៃដែលគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សប្រជាជនគួរតែរីករាយផ្តល់សុពលភាពជូនសមាសភាពថ្នាក់ដឹកនាំថ្មីរបស់គណបក្សប្រឆាំងដោយគ្មានអល់អែកឡើយ មិនបន្តបន្ទុចបង្អាក់មកទល់ឥឡូវទេ, លើសពីនេះ ការមិនផ្តល់សុពលភាពនេះអាចធ្វើឱ្យបក្សប្រឆាំងខកខានមិនអាចចូលរួមការបោះឆ្នោត ស៊ីគ្នានឹងគោលបំណងរំលាយគណបក្សប្រឆាំង នៅក្នុងច្បាប់គណបក្សនយោបាយ។
២. នយោបាយជើងមិនជាប់ដីរបស់លោក សម រង្ស៊ី និងនយោបាយត្រូវហ៊ានប្រឈមរបស់លោក កឹម សុខា
ការសិក្សាពីជំហរនយោបាយរបស់លោក សម រង្ស៊ី ដោយមិនពិនិត្យឱ្យបានស្មើគ្នាជំហររបស់លោក កឹម សុខា, ចៀសមិនផុតពីការចោទថា លើកដាក់តែម្ខាងឬលំអៀង នោះឡើយ ម្យ៉ាង លោក កឹម សុខា ក៏សក្តិសមនឹងទទួលបានវិភាគប្រហាក់ប្រហែលគ្នាដែរ មិនមែនមានតែលោក សម រង្ស៊ីទេ។ ភាពស្រពិចស្រពិលអំពីបញ្ញត្តិថា ‘ភាពមិនលំអៀង, អព្យាក្រឹតភាព, កណ្តាល’ គួរតែត្រូវបានលាងជម្រះមុននឹងបន្តការវិភាគ។ សាធារណជនរមែងយល់ច្រលំនិងគ្មាននិយមន័យច្បាស់លាស់អំពីពាក្យ ការពិត មិនលំអៀង អព្យាក្រឹត កណ្តាល ពាក្យទាំងនេះមានន័យប្រហាក់ប្រហែលគ្នា គឹថា ពួកគេចួនកាលយល់ថា ទាល់តែរិះគន់ទើបមិនលំអៀង សរសើរគឺលើកជើងឬល្អៀង, បើរិះគន់ត្រូវតែរិះគន់ទាំងសងខាងដែលហៅរិះគន់កណ្តាលនោះ, រិះគន់ម្ខាង សរសើរម្ខាង គឺលំអៀង មិនកណ្តាល, បើរិះគន់អ្នកដែលពួកគេគាំទ្រគឺលំអៀង តែបើរិះគន់អ្នកដែលពួកគេមិនគាំទ្រគឺមិនលំអៀងទេ។ តាមពិតទៅ គេពិបាករិះគន់ដោយមិនលំអៀងខ្លាំងណាស់ ព្រោះភស្តុតាងដែលមានស្រាប់ ភស្តុតាងដែលមិនទាន់បែកធ្លាយ និងការជ្រើសរើសភស្តុតាងមិនមែនចេះតែរកបានស្មើគ្នារវាងភាគីសងខាងនោះទេ ហើយប្រធានបទវិភាគមិនប្រាកដថាមានភាគីតែពីររហូតនោះដែរ។ ភាគីទាំងឡាយមិនចេះតែខុសត្រូវស្មើគ្នា អាចអនុញ្ញាតឱ្យគេយកមកវិភាគស្មើគ្នា កណ្តាលរហូតនោះទេ ពេលខ្លះភាគីច្រើន ខ្លះធ្វើត្រូវ ធ្វើខុស ឬត្រូវផងខុសផង តាមករណី តាមព្រឹត្តិការណ៍ តាមការគិតរបស់ពួកគេ មិនចេះអាចឱ្យអ្នកសិក្សាធ្វើតុល្យកម្ម រកចំណុចកណ្តាលនោះទេ ហើយកណ្តាលក៏មិនប្រាកដត្រឹមត្រូវតាមការពិតដែរ ព្រោះការពិតខ្លះក៏អាចលំអៀងរវាងភាគីនីមួយៗដែរ មានភាពស្មុគស្មាញ មិនមែនពាក្យប៉ុន្មានម៉ាត់ដូចជា ‘កណ្តាល, លំអៀង, អព្យាក្រឹត’ អាចក្តោបឬបរិយាយអស់សេចក្តីនោះទេ។ ការវិភាគដែលផ្អែកទៅលើការពិតមិនលំអៀង គឺរកឃើញភស្តុតាងយ៉ាងម៉េច គឺបកប្រែទៅតាមនោះ ទោះខុសត្រូវ មានប្រសិទ្ធភាពឬអត់ ដោយមិនខ្វល់ពីភាពកណ្តាលឬមិនកណ្តាលនោះទេ, តុល្យភាពរវាងការរិះគន់និងសរសើរភាគីទាំងពីរ អាចធ្វើបាន ប៉ុន្តែកណ្តាលរវាងការពិតគឺគ្មានទេ ខុសគឺខុស ត្រូវគឺត្រូវហើយ បើមិនច្បាស់ ត្រូវសនិ្នដ្ឋានថាមិនច្បាស់ មិនចេះតែបកស្រាយឬប្រើពាក្យមានខ្លឹមសារថាប្រាកដនោះទេ។ បើភស្តុតាងនិងហេតុផលមិនគ្រប់ គឺសន្និដ្ឋានតាមកង្វះខាត រួចទុកភាគបន្ត ឬដាក់សិក្សានៅក្នុងកម្រិតជាសម្មតិកម្ម រង់ចាំភស្តុតាងលេចចេញបន្តបន្ទាប់ទៀត។ ជំហាននយោបាយរបស់លោក កឹម សុខា ទទួលបានការគាំទ្រជាងរបស់លោក សម រង្ស៊ី, យើងត្រូវបកស្រាយទៅតាមនោះ សរសើរលោក កឹម សុខា, បន្តុះបង្អាប់លោក សម រង្ស៊ី គឺជាការលំអៀង តែលំអៀងទៅរកការពិត ក៏ព្រោះនយោបាយនិរទេសដដែលៗពិតជាធ្វើឱ្យអ្នកគាំទ្រមួយចំនួននើយហត់, នយោបាយប្រឈមផ្ទាល់ ទោះនៅតែកង្វះភាពក្លាហានដូចគ្នា ក៏មិនទាន់កំសាកដល់ថ្នាក់រត់ចោលអ្នកគាំទ្រនោះដែរ, ប្រជាពលរដ្ឋនៅតែការពារមេដឹកនាំរបស់ពួកគេ នៅពេលដែលមេនៅរួមសុខទុក្ខជាមួយ ទោះបីពួកគេខ្លះនៅតែយល់ថា សំងំនៅមួយកន្លែងគឺជាការកំសាកក៏ដោយ។ ការអះអាងយករួចខ្លួន ចាក់ខ្សែកណ្តាល ថា ជំហរនយោបាយរបស់លោក សម រង្ស៊ី និង កឹម សុខា ម្យ៉ាងម្នាក់ឬបំពេញគ្នាទៅវិញទៅមក, កណ្តាលមែន តែកណ្តាលខាងខុស។
មិនមែនតែលោក សម រង្ស៊ី ទេដែលត្រូវបានគេចោទថា កំសាក, លោក កឹម សុខា ក៏ដូចគ្នាដែរ ទោះបីលោកពុំបានភៀសខ្លួនទៅបរទេសក៏ដោយ ក៏ការប្រឈមក្នុងប្រទេសរបស់លោកមានកម្រិត មិនមែនជាការប្រឈមដោយគ្មានការពារឬប្រឈមដោយគ្មានការព្រួយបារម្ភពីសុវត្ថិភាពនោះឡើយ។ បន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍វាយតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំងនៅមុខរដ្ឋសភា តុលា ២០១៥ និងបាតុកម្មដោយអ្នកគាំទ្របក្សប្រជាជនទាមទារឱ្យដកលោក កឹម សុខា ចេញតំណែងអនុប្រធានរដ្ឋសភា, បក្សកាន់អំណាចនៅតែបន្តយាយីបក្សប្រឆាំង បើនិយាយជារួម យាយីលោក កឹម សុខា បើនិយាយដោយឡែក ពោលគឺ ដោយគំរាមទម្លាយរឿងអាស្រូវស្នេហា បើមិនព្រមធ្វើបក្សប្រហារដណ្តើមតំណែងលោក សម រង្ស៊ី នេះតាមការបញ្ជាក់លោក សម រង្ស៊ី នៅក្នុងវេទិកាអាស៊ីសេរី។ ដោយសារលោក កឹម សុខា ចចេសមិនព្រមចុះញ៉ម, រឿងអាស្រូវក៏ត្រូវបានទម្លាយ ថែមទាំងរាលដាលដល់ប្រធាន/សមាជិកសង្គមស៊ីវិលដែលជួយជ្រោមជ្រែងផ្នែកច្បាប់ដល់ស្រីកំណាន់លោក កឹម សុខា ទៅទៀត ឱ្យជាប់ពន្ធានាគារពីបទសូកប៉ាន់សាក្សី ឯលោក កឹម សុខា វិញពីបទសញ្ចារកម្ម។
មតិខ្លះបន្ទោសស្រីកំណាន់លោក កឹម សុខា ថាជាដើមចមនៃបញ្ហា តាមពិតទៅ នាងគ្រាន់តែជាស្រ្តីពេញវ័យសាមញ្ញម្នាក់ប៉ុណ្ណោះ មានសិទ្ធិជ្រើសដៃគូតាមទំនោរបុគ្គល ទោះបុគ្គលមានវ័យចំណាយឬជាអ្នកនយោបាយ គ្មានច្បាប់ហាមទេ។ បើនិយាយទៅ នាងក៏ជាជនរងគ្រោះដែរ, ឋិតនៅក្រោមសម្ពាធពីគណបក្សកាន់អំណាច នាងមិនអាចធ្វើអ្វី ក្រៅពីធ្វើតាមការចង់បានរបស់បក្សកាន់អំណាចឡើយ ដូចជាប្តូរទៅប្តឹងលោក កឹម សុខា វិញជាដើម។ យ៉ាងណាមិញ ទោះគ្មានរឿងអាស្រូវនេះ ក៏បក្សកាន់អំណាចគង់តែនឹងរករឿងផ្សេងមករុកកួនបក្សប្រឆាំងបានដូច្នោះ។ គូប្រជែងដែលមានសក្តានុពលរបស់បក្សកាន់អំណាច នឹងគ្មានថ្ងៃនៅបានសុខស្រួលនោះទេ លុះត្រាតែពួកគេឈប់ធ្វើនយោបាយ។
តាក់ទិចទម្លាយរឿងអាស្រូវនេះបានផ្លាតត្រូវបក្សកាន់អំណាចវិញ ធ្វើឱ្យប្រជាជនមួយចំនួន មើលឃើញនិងស្អប់ខ្ពើមល្បិចនយោបាយស្មោកគ្រោក ទោះប៉ះពាល់ដល់ប្រជាប្រិយភាពលោក កឹម សុខា ខ្លះក៏ដោយ ទោះធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការគាំទ្រខ្លះពីខាងក្រៅរបស់បក្សប្រឆាំង ដោយសារខ្មែរនៅបរទេសមិនចូលចិត្តអ្នកនយោបាយដែលប្រលូកប្រលាក់ស្រីញីក៏ដោយ ក៏មិនគ្រប់គ្រាន់យកមកអះអាងថា តាក់ទិចនេះមានប្រសិទ្ធភាពខ្លាំងដែរ ក៏ព្រោះសាធារណជនដឹងថា ជាល្បិចបក្សកាន់អំណាច ដូចដែលធ្លាប់ធ្វើដាក់សម្តេចក្រមព្រះ ធ្វើច្បាប់ឯកពន្ធភាព, ផ្លាតទៅបក្សកាន់អំណាចវិញ ក៏ព្រោះមន្ត្រីបក្សប្រជាជនខ្លួនឯងក៏មានរឿងអាស្រូវស្នេហាច្រើនដូចគ្នា រហូតដល់មានការជះទឹកអាស៊ីតនិងបាញ់សម្លាប់ស្រីកំណាន់ទាំងនោះទៀត, នៅពេលលោក ហ៊ុន សែន ព្យាយាមវាយប្រហារលោក កឹម សុខា តាមរយៈរឿងបុគ្គលផ្ទាល់ខ្លួន, សាធារណជនក៏ចាប់ផ្តើមលើកឡើងពីរឿងអាស្រូវស្រីញីរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីវិញដែរអំពីករណីស្នេហាលួចលាក់និងឃាតកម្មទៅលើសិល្បការិនី ពិសិដ្ឋ ពីលិកា។ ទោះបីរឿងអាស្រូវរបស់លោក កឹម សុខា នេះជាការពិតក៏ដោយ ប្រជាពលរដ្ឋដែលគាំទ្របក្សប្រឆាំងនៅតែការពារលោក កឹម សុខា និងប្រឆាំងនឹងការចាប់ខ្លួន បញ្ជាក់ថា ប្រសិទ្ធភាពនៃការបញ្ចេញរឿងអាស្រូវមានតិចតួច។
៣. ឃាតកម្មលោក កែម ឡី និងកូដកម្មនយោបាយរបស់លោក កឹម សុខា
គណបក្សប្រជាជនមើលមិនឃើញថា កម្ពុជាមានវិបត្តិនយោបាយឡើយ ក៏ពុំមានអ្វីចម្លែកដែរ ចំពោះភាគីដែលបង្កវិបត្តិ ពួកគេមើលមិនឃើញវិបត្តិនោះទេ ព្រោះពួកគេរងកម្មពីវិបត្តិនោះ។ ស្ថានភាពនយោបាយកាន់តែតានតឹងនេះ មានមតិខ្លះ យល់ថាគ្រាន់តែជាជម្លោះនយោបាយរវាងបក្សធំៗពីរប៉ុណ្ណោះ មិនមែនជាវិបត្តិនយោបាយធ្ងន់ធ្ងរអ្វីទេ។ ក្រោយពីរាលដាលដល់សង្គមស៊ីវិល រហូតដល់មានការបាញ់សម្លាប់លោក កែម ឡី បញ្ជាក់ថា ពិតជាមានវិបត្តិនយោបាយមែន ពោលគឺជាវិបត្តិដែលប៉ះពាល់ដល់តួរងជាច្រើនទៀត មិនមែនត្រឹមតែជាជម្លោះរវាងតួឯងនោះទេ។
កំលុងពេលដែលលោក កឹម សុខា កំពុងសំងំក្នុងទីស្នាក់ការបក្ស, លោក កែម ឡី គឺបុគ្គលសំខាន់មួយរូបក្នុងចំណោមបណ្តាអង្គទូតដែលចុះសួរសុខទុក្ខលោក កឹម សុខា ជាជាងរង់ចាំលោក កឹម សុខា ទៅសួរសុខទុក្ខវិញ ដែលទង្វើនេះបានធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាលមិនសប្បាយចិត្ត រួចចាត់ទុកថាការជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា, ចំណែកលោក កែម ឡី វិញក៏ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលជាពួកប្រឆាំង ដូចនឹងអ្នករិះគន់ដទៃទៀតដែរ ឱ្យតែរិះគន់គឺប្រឆាំងហើយ។ កូដកម្មរបស់លោក កឹម សុខា ទោះត្រូវបានមតិខ្លះយល់ថាកំសាកក៏ដោយ ក៏នៅតែទទួលបានការគាំទ្រមួយចំនួនដែរ ដែលក្នុងនោះ ការឧបត្ថម្ភផ្នែកគំនិតពីលោក កែម ឡី បានហុចផ្លែផ្កាជាច្រើន ចេញជាគោលនយោបាយវិមជ្ឈការបីរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ៖ ១. វិមជ្ឈការថវិកា, ២. វិមជ្ឈការធនធានមនុស្ស និង ៣. វិមជ្ឈការសេវាសាធារណៈ។ តើទង្វើនេះបង្ហាញថា លោក កែម ឡី គាំទ្របក្សប្រឆាំងឬ? តាមពិតទៅ ប្រជាពលរដ្ឋណាក៏ចង់ឱ្យគំនិតរបស់ពួកគេត្រូវបានគណបក្សនយោបាយយកចិត្តទុកដាក់ដែរ, កែម ឡី ក៏មិនខុសពីអ្នកដទៃ, គណបក្សណាដែលទទួលយកគំនិតគេ ទើបគេផ្តល់គំនិតឱ្យ, បើគំនិតទាំងនោះពិតជានឹងត្រូវបានយកទៅបម្រើប្រយោជន៍សាធារណៈ បុគ្គលឯករាជ្យដែលមានសមត្ថភាពដូចលោក កែម ឡី គ្មានអ្វីទើសទាស់នឹងផ្តល់ឱ្យទេ, បើគណបក្សប្រជាជនចង់បាន លោក កែម ឡី ក៏ធ្លាប់សរសេរអនុសាសន៍ជាច្រើនផ្តល់ឱ្យដែរ។ គោលនយោបាយវិមជ្ឈការទាំងនេះនឹងទទួលបានការគាំទ្រ ពីព្រោះវាឆ្លើយតបតាមតម្រូវការរបស់ប្រជាជននៅមូលដ្ឋាន និងមន្ត្រីថ្នាក់ក្រោម ដែលត្រូវការស្វ័យភាពទាំងអំណាចនយោបាយនិងការគ្រប់គ្រងប្រមូលចាយវាយថវិកាដោយខ្លួនឯង ប៉ុន្តែវានឹងត្រូវបានអនុវត្តឬអត់ ត្រូវគណបក្សប្រជាជនបន្ទុចបង្អាក់ឬអត់ គេពិបាកមានសុទិដ្ឋិនិយមណាស់។ ជាអកុសល លោក កែម ឡី ពុំមានអាយុសង្ខារ នឹងបានដឹងថា គណបក្សប្រឆាំងយកគំនិតរបស់លោកទៅអនុវត្ត ឬក៏អត់ទេ។
ឃាតកម្មលោក កែម ឡី កើតឡើងនៅក្នុងកំលុងពេលដែលលោក កឹម សុខា កំពុងធ្វើកូដកម្ម។ លោក កឹម សុខា បានបំពេញអវត្តមានរបស់លោកវិញ ដោយក្រោយពេលមានការលើកលែងទោសពីព្រះមហាក្សត្រភ្លាម លោកក៏បានទៅអុចធូបគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធជូនលោក កែម ឡី នៅកន្លែងបញ្ចុះសពដល់ស្រុកកំណើតរបស់លោក និងយកអនុសាសន៍លើគោលនយោបាយវិមជ្ឈការទាំងបីពីការចួបគ្នានាកាលណោះ មកធ្វើកំណែទម្រង់គណបក្ស។ ពិតមែនតែការសំងំក្នុងទីស្នាក់ការបានបំផុសឱ្យមានការគាំទ្រលោក កឹម សុខា ជាជាងថមថយ ការសំងំមិនហ៊ានចេញ មិនហ៊ានទៅចូលរួមបុណ្យសពលោក កែម ឡី ចៀសមិនផុតពីការមើលងាយថា កំសាកនោះទេ ទោះមិនកំសាកដល់ថ្នាក់រត់ចោលស្រុកក៏ដោយ។
តាមរយៈអាស៊ីសេរី លោក អេង ឆៃអ៊ាង បានដោះសាជូនប្រធានស្តីទីរបស់ខ្លួនថា មិនមែនលោក កឹម សុខា ខ្លាចសមត្ថកិច្ចចាប់ខ្លួនឡើយ តែព្រោះលោកកំពុងធ្វើកូដកម្មនយោបាយ ទើបខកខានមិនបានចូលរួមបុណ្យសពលោក កែម ឡី ជំនួសមកវិញនូវការដុតធូបបួងសួងឧទ្ទិសកុសលដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធលោក កែម ឡី នៅទីស្នាក់ការបក្ស។ លោក មាស នី បានគាំទ្រថា ការមិនបង្ហាញខ្លួនរបស់លោក កឹម សុខា…គឺជាការស្អំស្ថានការណ៍នយោបាយរវាងគណបក្សទាំងពីរ៖ «ក្នុងស្ថានភាពនយោបាយបច្ចុប្បន្ន លោក កឹម សុខា គួរតែនៅស្ងៀមសិន ដើម្បីឲ្យស្ថានការណ៍នយោបាយហ្នឹងអាចទៅមុខតិចៗ មានដំណាក់កាល…នឹងអាចត្រជាក់តិចមកវិញ…។ បើកាលណាគាត់មក វានឹងធ្វើឲ្យមានការពុះកញ្ជ្រោលឡើងវិញនូវមតិសាធារណជនអីទៅ វានាំតែមានផ្លែផ្កាទៅមកទៀត រឿងរ៉ាវចេញម្តងទៀត។»
ទោះបីយ៉ាងណា ទស្សនៈរបស់លោក មាស នី ពុំសូវត្រឹមត្រូវឡើយ ហេតុគឺទោះលោក កឹម សុខា ទៅចូលរួមបុណ្យសពឬអត់ ក៏ស្ថានភាពនយោបាយកម្ពុជានៅតែក្តៅដដែល, មិនទៅចូលរួមបុណ្យសព ក៏មិនអាចកាត់បន្ថយកម្តៅនយោបាយអ្វីបានដែរ, ម្យ៉ាងលោកពុំអាចសំងំក្នុងទីស្នាក់ការបក្សបែបនេះរហូតនោះទេ។ ជាសគុណដែលលោក កែម ឡី បានផ្តល់យោបល់មិនខ្លាចគ្រោះថ្នាក់ជូនគណបក្សប្រឆាំង, លោក កឹម សុខា បើមិនក្លាហានគ្រប់ករណីទេ គួរតែបើកករណីលើកលែង ហ៊ានប្រឈមក្រៅទីស្នាក់ការបក្សម្តងដែរ ដើម្បីទៅចូលរួមបុណ្យរបស់លោក កែម ឡី ឱ្យស៊ីគ្នានឹងទ្រឹស្តី ‘សម្លុតមិនខ្លាច’ របស់លោក។ មែនទែនទៅ គេអាចទស្សន៍ទាយពីផ្លូវចិត្តរបស់លោក កឹម សុខា បាន គឺថា ឃាតកម្មទៅលើ កែម ឡី ជាសញ្ញាប្រាប់ថា លោកអាចជាមុខសញ្ញាបន្ទាប់ ដូច្នេះហើយទើបលោកមិនហ៊ានទៅ។ ល្មមបំភ័យលោក កឹម សុខា បានហើយ ត្បិតសូម្បីព្រះមហាក្សត្រក៏មិនហ៊ានបង្ហាញព្រះភក្រ្តនៅរោងបុណ្យដែរ បានត្រឹមចូលរួមតាមរយៈអ្នកតំណាងតែប៉ុណ្ណោះ វត្តមានសម្តេចម៉ែនិងព្រះអម្ចាស់ធម្មាកោ ជាតឹកតាង។ លោក អំ សំអាត មន្ត្រីអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូវិញ យល់ឃើញបានត្រឹមត្រូវ ដែលថា លោក កឹម សុខា ក៏ចង់ទៅដែរ ប៉ុន្តែទំនងបារម្ភពីសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួន, នៅពេលលោកធ្វើដូច្នេះ ពុំអាចចៀសផុតពីការចោទប្រកាន់ថា កំសាក នោះឡើយ៖ «ខ្ញុំជឿថា អ្នកណាដែលអាណិតស្រឡាញ់រាប់អានគាត់ និងធ្លាប់មានការរាប់អានពីមុនមក គឺតែងតែចង់ទៅគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធចុងក្រោយ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា ឯកឧត្តម កឹម សុខា ប្រហែលលោកមានបញ្ហាឬក៏ភ័យខ្លាចពីសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួន…។»
មិនមែនគ្មានច្រកចេញឡើយ លោក កឹម សុខា នៅតែអាចទៅចូលរួមបុណ្យសពលោក កែម ឡី បាន ដោយមានអង្គរក្សការពារ ឬមានប្រជាជនច្រើនហែរហម មិនមែនថា គេមិនអាចធ្វើឃាតលោកក្នុងចំណោមមហាជនទេ តែគឺគេពិបាកបញ្ចៀសការពាក់ព័ន្ធនឹងរដ្ឋាភិបាល នៅពេលអ្នករិះគន់រដ្ឋាភិបាលទើបតែត្រូវបានបាញ់សម្លាប់ ហើយមានឃាតកម្មទៅលើគូប្រជែងនយោបាយម្នាក់ទៀត។ យ៉ាងច្រើនណាស់ រដ្ឋាភិបាលអាចត្រឹមដាក់កងសន្តិសុខអមតាមផ្លូវ យកលេសសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈឬអសន្តិសុខសង្គម ចោទប្រកាន់ថាជាការប៉ុនប៉ងផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល, រារាំងមិនឱ្យទៅដល់រោងបុណ្យប៉ុណ្ណឹង, បើលោក កឹម សុខា នៅតែក្រាញននៀលចង់ចូលរួម គេមិនអាចបង្អាក់លោកបានរហូតនោះទេ, ទោះមិនបានដល់រោងបុណ្យ ក៏ជាការបង្គ្រប់កិច្ចប្រសើរអុចធូបនៅទីស្នាក់ការបក្សដែរ ពិសេសវាកាន់តែធ្វើប្រជាជនរដ្ឋាភិបាល បក្សប្រឆាំងកាន់តែកើនប្រជាប្រិយភាពទៅទៀត។
៤. ការចល័តកម្លាំងចម្រុះឆ្លងកាត់ទីស្នាក់ការគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ
ថ្ងៃទី៣១ ខែសីហា ២០១៦ ឧទ្ធម្ភាគចក្រយោធា ៥គ្រឿង, អូប័រ ៥គ្រឿង, រថយន្តដឹកទាហានពាក់របាំងមុខ និងប្រដាប់ដោយអាវុធមួយចំនួន បានចល័តព័ទ្ធជុំវិញទីស្នាក់ការកណ្ដាលរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ក្នុងខណ្ឌមានជ័យ ពីរថ្ងៃបន្ទាប់ពីលោក គន់ គីម អគ្គមេបញ្ជាការរងនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទនិងជាមនុស្សជំនិតរបស់លោក ហ៊ុន សែន បានព្រមានចាប់ខ្លួនមេបក្សប្រឆាំងទាំងពីរ៖ «បើ កឹម សុខា ជាមួយនឹង សម រង្ស៊ី ជាអ្នកទោសព្រហ្មទណ្ឌ ត្រូវតែប្រគល់ខ្លួនឱ្យគេចាប់ដាក់ទោសទៅតាមច្បាប់។ ខ្ញុំត្រូវតែមានវិធានការ ឱ្យតែមានសំណូមពរពីតុការ កម្លាំងប្រដាប់អាវុធយើងនឹងធានាចាប់ខ្លួន។»
ដល់ខែកញ្ញា ទើបគេបានដឹងពីមូលហេតុពិតប្រាកដនិងនរណានៅពីក្រោយព្រឹត្តិការណ៍នេះ។ សុន្ទរកថាក្នុងពិធីប្រគល់សញ្ញាបត្រនៅវិទ្យាស្ថានជាតិអប់រំថ្ងៃទី១៩ កញ្ញា ២០១៦, លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានទទួលស្គាល់ថា លោកជាអ្នកចេញបញ្ជាឱ្យចល័តកងកម្លាំងពីប្រទេសសិង្ហបុរី ឱ្យយោធាធ្វើសមយុទ្ធដើម្បីសាកល្បងសមត្ថភាពបញ្ជារបស់លោកតាមប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទ ដែលចួនជាកើតឡើងត្រូវឆ្លងតាមផ្លូវទីស្នាក់ការកណ្ដាលរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ឆ្លើយតបនឹងការគំរាមធ្វើបាតុកម្មពីបក្សប្រឆាំង៖ «កុំស្អីឡើង គំរាមធ្វើបាតុកម្ម គំរាមគេធ្វើបាតុកម្មដើម្បីចរចា, អ្ហាក! អត់ផ្លូវទេអាពៅ!…ចង់ចរចា និយាយគ្នាឱ្យត្រង់ និយាយឱ្យស្រួល…បើអញចរចា ឆ្កែសុទ្ធ!…កន្លែងតែមួយគត់ដើម្បីនិយាយគ្នាគឺសភា ហើយសភា អ្នកឯងដើរចោលសភា! […] ហើយកុំគំរាម! អ្នកណាគំរាមអ្នកណា? អ្នកឯងគំរាមអ្ហា, ពីរថ្ងៃជាប់គ្នា ថ្ងៃនៅស្រុកចិន គំរាមធ្វើបាតុកម្ម, ឯងមកដល់ស្រុកខ្មែរ គំរាម[ទៀត]។ ដាក់វិញភឹង…មួយសិន ដាក់ជាបទបញ្ជាហ្មង ហើយខ្ញុំប៉ាន់ស្មានមុន មុខតែពួកអ្នកវិភាគចេញមកថា លោក ហ៊ុន សែន គំរាម, ខ្ញុំថា នេះមិនមែនជាការគំរាមទេ តែវាខ្លាំងជាងការគំរាមទៅទៀត ព្រោះវាជាប្រភេទនៃបទបញ្ជា ដើម្បីកម្ចាត់ចោលអ្នកណាក៏ដោយដែលបំផ្លាញសន្តិសុខនិងសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គម។ […] ចេញមកៗ ឥឡូវអំពាវនាវឱ្យចេញមក! ចេញឱ្យរហ័ស! ខ្ញុំបញ្ជាកន្លែងណាធ្វើនៅកន្លែងហ្នឹង។ អ្នកឯងមានសិទ្ធិធ្វើបាតុកម្ម រឿងអីយើងគ្មានសិទ្ធិឆ្លើយតប? អ្នកឯងមានសិទ្ធិគាំទ្របក្សប្រឆាំង ខ្ញុំមានសិទ្ធិគាំទ្ររដ្ឋាភិបាល។…អ្នកឯងគំរាមគេមុនអ្ហា! […] ហើយចួនកាល គេសមយុទ្ធរបស់គេ…រាជរដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងតំណែង មានសិទ្ធិនឹងបញ្ជាធ្វើសមយុទ្ធគ្រប់ពេលទាំងអស់ មិនថាពេលណាទេ។ ថ្ងៃមួយ ខ្ញុំចង់ដឹងប្រតិកម្មកម្លាំង៖ ខ្ញុំបញ្ជា ៣៦នាទី ពីសាំងកាពួរ ខ្ញុំចង់ដឹងប្រព័ន្ធបញ្ជា…កម្លាំងទាំងជើង ទាំងទឹក ទាំងគោក និងអាកាស ចេញដំណើរបាន។ ប៉ុន្តែវាទាស់ត្រង់ វាបើកមក វាកាត់ស្នាក់ការរបស់គេខ្លះនោះ…ទីណាក៏គេធ្វើបានដែរ កុំឱ្យតែគេចូលស្នាក់ការយើង។ វាទៅជាគេគំរាម គេស្អីអ៊ីណា! ហើយចុះបើមានភេរវកម្មកើតឡើង តើកម្លាំងអាខ្លះ មួយទៅលិច មួយទៅកើត ម៉េចកើត? ធ្វើម៉េច? កុំភ្លេច ភេរវកម្ម វាវាយអត់រើសមុខទេ! ចឹងគេក៏ចង់ដឹង កម្លាំងប្រតិកម្មរហ័សកើតឡើងយ៉ាងម៉េច អាហ្នឹង នាយករដ្ឋមន្ត្រីមានសិទ្ធិធ្វើ អគ្គបញ្ជាការទ័ពត្រូវទទួលបទបញ្ជាដើម្បីនឹងធ្វើអាហ្នឹងភ្លាម។»
ជាការពិត សកម្មភាពចល័តកងកម្លាំងចម្រុះនោះគ្រាន់តែជាសមយុទ្ធប៉ុណ្ណោះ ដោយសំអាងថាគ្មានការចាប់ខ្លួននិងការលុកលុយទីស្នាក់ការបក្សអ្វីកើតឡើងឡើយ។ ដូច្នេះ លោក ហ៊ុន សែន ពុំបានកុហកទេអំពីចំណុចនេះ ប៉ុន្តែត្រង់គោលបំណងដទៃទៀតក្រៅពីការសាកល្បង គេពិបាកជឿណាស់។ សម្តេចទាយត្រូវ អ្នកវិភាគ ដូចជា លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ និង មាស នី នៅក្នុងវេទិកាអាស៊ីសេរី ពិតជាយល់ថាជាការគំរាមមែន ភស្តុតាងមិនបាច់សម្លឹងរកឆ្ងាយឡើយ សូម្បីតែក្នុងសន្ទរកថាដដែលនោះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានពោលគំរាមបង្ក្រាបបាតុកម្មបក្សប្រឆាំងជាច្រើនដងទៅហើយ ដូចនៅក្នុងសន្ទរកថាដទៃទៀតកន្លងមកដែរ, គឺសម្តីរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីខ្លួនឯងបញ្ជាក់ថា ការចល័តកងកម្លាំងចម្រុះនេះជាប្រតិកម្មតបនឹងការគំរាមធ្វើបាតុកម្មពីបក្សប្រឆាំង ទោះបីលោកព្យាយាមយកមកមូលហេតុភេរវកម្មមកដោះសាក៏ដោយ។ ម្យ៉ាងទៀត កម្ពុជាពុំដែលមានភេរវកម្មពីក្រុមឧទ្ទាមកើតឡើងឡើយ ព្រោះគ្មានទាំងវត្តមានក្រុមឧទ្ទាមផង មានតែភេរវកម្មពីរដ្ឋអំណាច ឧ. ចលនារណសិរ្សរំដោះជាតិខ្មែរឬចលនាក្បាលខ្លារបស់លោក សម សេរី នៅឆ្នាំ២០០៩ ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលទប់ស្កាត់បានដោយជោគជ័យ គ្មានវត្តមាននៅកម្ពុជាទៀតទេ។ ភេរវកម្មពុំមែនចេះកើតឡើងឬវាយរដ្ឋាភិបាលមិនរើសមុខ ដូចការអះអាងរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីឡើយ ភេរវកម្មជាទូទៅកើតចេញពីបុព្វហេតុនយោបាយ មានគោលដៅច្បាស់លាស់ វាយរដ្ឋាភិបាលណាដែលជាគ្រឿងគំរាមកំហែងដល់ចលនារបស់ពួកគេ ឧ. រដ្ឋាភិបាលប្រទេសណាមួយដែលជាសម្ពន្ធមិត្តរបស់គូប្រជែងនឹងភេរវជន, មិនកើតឡើងនៅកម្ពុជាព្រោះកម្ពុជាពុំគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលណាមួយដែលកំពុងវាយប្រហារចលនាភេរវកម្ម។ ដូច្នេះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីអះអាងថា សមយុទ្ធដើម្បីត្រៀមទប់ទល់ភេរវកម្ម គឺមានន័យពិតប្រាកដថាសមយុទ្ធដើម្បីត្រៀមបង្ក្រាបបាតុកម្ម ទើបត្រូវជាង។ ទោះលោក ហ៊ុន សែន ពិតជាគ្មានបំណងបំភ័យមែនក៏ដោយ ក៏ពុំមែនមានន័យថា គ្មានលទ្ធផលដែលបង្កជាបរិយាកាសភ័យខ្លាច ចេញពីការចល័តកម្លាំងនៅក្នុងទីក្រុងដែលតំបន់ទីប្រជុំជននោះដែរ។ មូលហេតុមួយដែលរដ្ឋាភិបាលត្រូវធ្វើសមយុទ្ធនៅកណ្តាលទីក្រុង ពីព្រោះគម្រោងបាតុកម្មរបស់បក្សប្រឆាំងក៏ធ្វើនៅទីក្រុងដែរ បញ្ជាក់ថាជាសមយុទ្ធត្រៀមបង្ក្រាបបាតុកម្ម ពីព្រោះតែលទ្ធភាពទាបដែលមានភេរវកម្មកើតឡើង លទ្ធភាពខ្ពស់ចំពោះបាតុកម្ម។
៥. កូដកម្មនយោបាយបង្ខាំងខ្លួនឯងក្នុងទីស្នាក់ការបក្សមានប្រសិទ្ធភាពឬទេ?
បរាជ័យដំបូងបំផុតនៃកូដកម្មនយោបាយរបស់លោក កឹម សុខា គឺគ្មាននរណាយល់ថាជាកូដកម្មនយោបាយ ឬប្រើពាក្យ កូដកម្មនយោបាយ ក្រៅពីសមាជិកបក្សប្រឆាំងនិងលោក កឹម សុខា ខ្លួនឯងនោះឡើយ ពោលគឺ គេសុទ្ធតែយល់ថា ជាការសំងំបារម្ភពីសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះ បើសិនគេមិនអាចថាលាក់ខ្លួន ព្រោះបានប្រកាសជាសាធារណៈពីទីតាំងស្នាក់នៅក្រោយមក។ ការមិនហ៊ានចេញពីទីស្នាក់ការ សំងំដោយគ្មានកាលបរិច្ឆេទច្បាស់លាស់ថានឹងធ្វើដល់ពេលណា, បើថាលុះសម្រេចគោលបំណងទទួលបានការលើកលែងការចោទប្រកាន់និងលើកលែងទោស ទើបបញ្ឈប់ នោះគឺមិនច្បាស់លាស់ទេ ព្រោះគេពុំដឹងថា ពេលណាទើបសម្រេចបំណងទាំងនេះ និងមិនដឹងថា កូដកម្មនយោបាយនេះមានឥទ្ធិពលលើលទ្ធផលដែលអ្នកធ្វើកូដកម្មចង់បាននោះ ឬក៏អត់ផង។
គេមិនគួរប្រញាប់វាយតម្លៃពីកម្រិតប្រសិទ្ធភាពនៃការសំងំរបស់លោក កឹម សុខា នោះទេ ដរាបណាលោកពុំទាន់ប្រកាសឬបញ្ឈប់សកម្មភាពនេះ, សូម្បីតែពេលដែលលោកចេញទៅចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតក៏ពុំទាន់ដល់ពេលវាយតម្លៃដែរ ព្រោះលោកវិលវិញ បន្តការស្នាក់នៅក្នុងទីស្នាក់ការបក្សដដែល លុះដល់ពេលមានការលើកទោសពីព្រះមហាក្សត្រ ទើបគេអាចសន្មតជាស្ថាពរបាន។ គោលបំណងនៃកូដកម្មរបស់លោក កឹម សុខា បានសម្រេចខ្លះដែរ ប៉ុន្តែថាតើគេអាចសន្និដ្ឋានថា កូដកម្មរបស់លោកមានប្រសិទ្ធភាពសម្រេចបានការលើកលែងទោសនេះឬទេ? ចម្លើយគឺ គ្មានឥទ្ធិពលទៅលើការលើកលែងទោសចេញពីកូដកម្មរបស់លោក កឹម សុខា នោះទេ ពីព្រោះកូដកម្មរបស់លោកមានប្រសិទ្ធភាពតិចតួចណាស់ទៅលើការសម្រេចចិត្តស្នើសុំលើកលែងទោសពីព្រះមហាក្សត្ររបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី។
គេអាចអះអាងថា មកពីលោក ហ៊ុន សែន ពុំអាចធ្វើអ្វីលោក កឹម សុខា បាន បានត្រឹមតែគំរាមចាប់ខ្លួន តែមិនហ៊ានចាប់ នៅពេលដែលលោក កឹម សុខា នៅតែបន្តកូដកម្មនយោបាយ ដូច្នេះក៏ស្នើលើកលែងទោសដើម្បីដោះដូរនយោបាយ ត្បិតពេលវេលាមានអំណោយខាងលោក កឹម សុខា ច្រើនជាងលោក ហ៊ុន សែន ដោយហេតុថា លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវការបំបែកគណបក្សប្រឆាំងឱ្យបានមុនការបោះឆ្នោតដែលកំពុងតែខិតជិតមកដល់ រីឯខាងលោក កឹម សុខា និងបក្សប្រឆាំងវិញ ត្រូវការត្រឹមតែទប់ទល់ឱ្យបានដល់ការបោះឆ្នោតប៉ុណ្ណោះ រួចរង់ចាំត្រងយកប្រជាប្រិយភាពចេញពីកំហឹងរបស់ប្រជាជនទៅលើសកម្មភាពធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីសំណាក់បក្សកាន់អំណាច បញ្ជាក់ដោយសម្តីលោក កឹម សុខា ខ្លួនឯង កាលពីថ្ងៃទី២៤ កុម្ភៈ ២០១៧៖ «បើគេកៀប គេកេង និងគេគំរាមយើងកាន់តែខ្លាំង បក្សប្រឆាំងកាន់តែកើនការគាំទ្រច្រើន។»
ទោះបីការដើរតួជាជនរងគ្រោះ ទទួលបានសេចក្តីសន្តោសប្រណីពីមតិសាធារណជនក៏ដោយ គេក៏គួរយល់ថា ជនរងគ្រោះពុំអាចសង្គ្រោះជនរងគ្រោះផ្សេងទៀតទេ បានសេចក្តីថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលតាំងខ្លួនជាអ្នកសង្គ្រោះជាតិ នឹងមិនអាចសង្គ្រោះជាតិពីអ្នកសាងគ្រោះជាតិនោះទេ ដរាបណាមិនអាចបំប្លែងខ្លួនពីជនរងគ្រោះទៅជាអ្នកសង្គ្រោះ ពោលគឺ បក្សនេះត្រូវតែមានយុទ្ធសាស្ត្រទប់ទល់និងយកឈ្នះលើគូប្រជែង លើសពីការបោះឆ្នោត ពោលគឺបើមិនឈ្នះឆ្នោត ត្រូវធ្វើអ្វី, បើឈ្នះឆ្នោតហើយ បក្សកាន់អំណាចមិនព្រមទទួលយកលទ្ធផល មិនផ្ទេរអំណាច ធ្វើរដ្ឋប្រហារ, តើមានជំហានអ្វីខ្លះបង្ការសេណារីយ៉ូនីមួយៗ ក្រៅពីអាងអន្តរជាតិ, បើពុំមានផែនការយុទ្ធសាស្ត្ររយៈវែងនោះទេ កុំថាឡើយសង្គ្រោះជាតិ សង្គ្រោះតែបក្សខ្លួនឯង មិនដឹងថាបានឬអត់ផង!
កូដកម្មរបស់លោក កឹម សុខា ត្រូវបានលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីចាត់ទុកថាគ្រាន់តែជាការឃុំខ្លួនឯងតែប៉ុណ្ណោះ មានន័យថា គ្មាននរណាកំហិតលោកមិនឱ្យចាកចេញពីទីស្នាក់ការបក្សឬចាប់លោកនោះទេ គឺលោកដាក់ទណ្ឌកម្មខ្លួនឯង។ បើមើលឱ្យមែនទែនទៅ ការដែលលោក កឹម សុខា សំងំក្នុងទីស្នាក់ការបក្ស ពុំបានសេចក្តីថា គ្មានអ្វីជំរុញឱ្យលោកធ្វើបែបនេះនោះទេ គឺថា មិនមែនសុខៗលោកទៅឃុំខ្លួនឯងអត់អំពើនោះឡើយ។ លោក ហ៊ុន សែន ពោលបែបនេះ ដើម្បីបញ្ឈឺលោក កឹម សុខា តែប៉ុណ្ណោះ តាមពិតទៅ លោកគឺជាស្ថាបត្យករនៃការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញទាំងនេះ ដែលបានត្រៀមទុកតាំងពីឆ្នាំ២០១៣ មកម្ល៉េះ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីគំរាមលោក កឹម សុខា ជាញឹកញយ, ប៉ុន្តែដល់ពេលដែល កឹម សុខា សំងំខ្លួនក្នុងទីស្នាក់ការបក្សដោយសារតែការគំរាមរបស់លោកសោះ លោកបែរជាបន្ទោសលោក កឹម សុខា ថាឃុំខ្លួនឯងទៅវិញ, ចរិតនយោបាយរបស់លោក ហ៊ុន សែន រករឿងគេ គំរាមគេ ធ្វើបាបគេហើយ បន្ទោសគេទៀត ឧ. ធ្វើរដ្ឋប្រហារគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិចនៅឆ្នាំ១៩៩៧ ហើយ នៅបន្ទោសគណបក្សនេះទៀត។
យ៉ាងណាមិញ គេក៏មិនអាចអះអាងថា មកពីកូដកម្មរបស់លោក កឹម សុខា ទើបធ្វើឱ្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីកែប្រែមធ្យោបាយក្តៅ ពីការប៉ុនប៉ងចាប់ខ្លួន មកមធ្យោបាយត្រជាក់នោះដែរ ព្រោះលោក ហ៊ុន សែន នៅតែអាចវិលរកមធ្យោបាយក្តៅវិញគ្រប់ពេលវេលា ដោយមិនចាំបាច់ខ្វល់ថា លោក កឹម សុខា ធ្វើកូដកម្មឬមិនធ្វើ។ តួយ៉ាង ក្រោយលើកលែងទោសលោក កឹម សុខា ជាបុគ្គល, បក្សកាន់អំណាចចាប់ផ្តើមបែរទៅរកមធ្យោបាយក្តៅដដែល ពោលគឺវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយ, អាចផាត់បក្សប្រឆាំងចេញពីការប្រកួតប្រជែងនយោបាយទាំងស្រុងតែម្តង, ត្រូវបានសមាជិកសភាបក្សកាន់អំណាចអនុម័តក្រោយការលើកលែងទោសលោក កឹម សុខា ទោះបីបក្សប្រឆាំងធ្វើពហិការនិងមានការរិះគន់ពីសង្គមស៊ីវិលនិងសហគមន៍អន្តរជាតិខ្លាំងយ៉ាងណា។ ពិតមែនតែរំលាយបក្សប្រឆាំងជាជំហានដ៏ប្រថុយប្រថានរបស់បក្សកាន់អំណាច ត្បិតបក្សនេះដឹងថា ខ្លួនក៏នៅត្រូវការការចូលរួមពីបក្សប្រឆាំងដើម្បីបង្គ្រប់ភាពស្របច្បាប់នៃការបោះឆ្នោតខាងមុខដែរ ប៉ុន្តែវាជម្រើសចុងក្រោយរបស់គណបក្សប្រជាជន ក្នុងករណីដែលមិនអាចបង្វិលលទ្ធផលចាញ់ឆ្នោតបាន, សុខចិត្តឈ្នះដោយគ្មានបក្សប្រឆាំង ប្រសើរជាងចាញ់ រួចត្រូវបង្ក្រាបការតវ៉ាទាមទារឱ្យចុះចេញអំណាច, យ៉ាងម៉េចក៏ដោយក៏នៅតែប្រសើរជាងធ្វើរដ្ឋប្រហារបក្សឈ្នះឆ្នោតម្តងទៀតដែរ។
ក្រោយការលើកលែងទោស លោក ហ៊ុន សែន បានមួម៉ៅនឹងលោក កឹម សុខា ដែលមិនបានគោរពតាមពាក្យសន្យា បញ្ជាក់ថា មកពីមានការដោះដូរដាក់លក្ខខណ្ឌ ទើបមានការលើកលែងទោស ដូច្នេះមិនមែនមកពីកូដកម្មរបស់លោក កឹម សុខា នោះទេ។ ជារួម មិនខុសពីករណីលោក សម រង្ស៊ី ដែលបានចូលស្រុកនិងទទួលបានការលើកលែងទោសដោយសារការដោះដូរនយោបាយ, ករណីលោក កឹម សុខា ក៏ដូចគ្នាដែរ អ្វីៗនៅតែសម្រេចលើលោក ហ៊ុន សែន, អ្នកចងគឺជាអ្នកស្រាយ។
ជាការសន្និដានទៅលើអត្ថបទទាំងមូល ទាំងព្រឹត្តិការណ៍ សកម្មភាពនិងសម្តីរបស់ភាគីនានា គួរតែគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីបញ្ជាក់ថា លោក កឹម សុខា, សម រង្ស៊ី, ព្រមទាំងគណបក្សទាំងមូល នឹងមានតែរងការគំរាមកំហែងនិងរុកកួនកាន់តែខ្លាំង ពុំមែនចំពោះតែលោក កឹម សុខា ម្នាក់ទេ ទោះបីលោកជាមុខសញ្ញារងគ្រោះខ្លាំងក៏ដោយ។ ក្នុងឆាកនយោបាយកម្ពុជា គូប្រជែងរបស់គណបក្សប្រជាជន ជារួម ឬរបស់លោក ហ៊ុន សែន ពោលដោយឡែក នឹងមិនងាយអាចចៀសរួចពីស្ថានភាពរងគ្រោះឡើយ, ប្រឈមឬរត់គេច គឺជម្រើសរបស់បុគ្គល ប៉ុន្តែវាមានផលប៉ះពាល់ទៅលើគណបក្សដែលប្រកួតប្រជែងគ្នាទាំងសងខាងនិងទៅលើស្ថានភាពនយោបាយជាទូទៅ។ ប្រតិកម្មពីគណបក្សកាន់អំណាចគឺជាម៉ែត្រវាស់ដ៏ត្រឹមត្រូវ, កំណត់ឱ្យជាក់អំពីមុខសញ្ញាដែលបក្សនេះដៅ មានសារៈសំខាន់ក្នុងការបង្កើតយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយទប់ទល់និងយកឈ្នះ។ ជាបន្លាក្នុងកែវភ្នែកបុរសខ្លាំងពិការភ្នែកម្ខាង ជាដំណឹងអាក្រក់ ព្រោះប្រឈមនឹងការត្រូវគេចាប់ដកចេញ ហើយក៏ជាដំណឹងល្អដែរ ព្រោះមកពីមានសក្តានុពលអាចបង្កការឈឺចាប់ផ្នែកនយោបាយដល់គេហ្នឹងហើយ ទើបត្រូវគេកំណត់ជាមុខសញ្ញា, គ្មានអ្វីគួរឱ្យខ្មាសអៀនឬភ័យខ្លាចដោយគ្រាន់តែទទួលស្គាល់ការពិតមួយនេះនោះទេ៕
ដោយ ទេព រ៉ានិត
