ក្រុមអ្នកវិភាគបង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា កម្ពុជាពេលនេះកំពុងរអិលទៅរករបបកុម្មុយនីស្តបែបផ្តាច់ការ ខណៈរដ្ឋាភិបាលប្រកាសថា នឹងធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាថ្មីទៀត ប្រឆាំងនិងការជ្រៀតជ្រែកពីខាងក្រៅ ចំពេលដែលប្រទេសលោកសេរី កំពុងដាក់សម្ពាធពីបញ្ហាប្រជាធិបតេយ្យ។
ក្រោយមានការចាប់ខ្លួនលោក កឹម សុខា និងតុលាការកំពូល រំលាយគណបក្សសង្រ្គោះជាតិរួចមក ប្រទេសលោកសេរី មានសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប គំរាមដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ច បើរដ្ឋាភិបាលមិនធ្វើឲ្យស្ថានការនយោបាយវិលទៅរកស្ថានភាពដើមវិញ។
ប៉ុន្តែនៅថ្ងៃទី១ខែធ្នូ រដ្ឋាភិបាលបានចេញសេចក្តីសម្រេចមួយ បង្កើតក្រុមសិក្សាស្រាវជ្រាវ ដើម្បីធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
បើទោះបីជាក្រុមសិក្សាស្រាវជ្រាវ មិនទាន់ប្រកាសថា មាត្រាណាខ្លះនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវស្នើទៅរដ្ឋសភា ដើម្បីសុំធ្វើវិសោធនកម្មក៏ដោយ តែរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃលោក ស ខេង ក្នុងកិច្ចប្រជុំមួយ នាថ្ងៃទី២៨ខែធ្នូ បានថ្លែងថា រដ្ឋាភិបាលនឹងផ្តោតសំខាន់លើ៧ចំនុច។
ក្នុងនោះក្រុមការងារនឹងពិនិត្យទៅលើបញ្ហាទាក់ទងនឹងបុគ្គលនៅកម្ពុជា ដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍ជាតិ និងមួយទៀតសិក្សាទៅលើគោលការណ៍ ប្រឆាំងការជ្រៀតជ្រែកពីខាងក្រៅ។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ និយាយថា ច្រើនឆ្នាំមកនេះរដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបាន អ្នកនយោបាយ ធ្វើវិសោធនកម្មច្រើនដង។ ប៉ុន្តែលោកថា ខ្លឹមសារថ្មីនេះ បានបង្រួមសិទ្ធិអំណាចប្រជាពលរដ្ឋ ហើយពង្រឹកអំណាចអ្នកដឹកនាំ។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ វិភាគថា ទម្លាប់នេះ នឹងបន្តកើតឡើងនៅពេលធ្វើវិសោធនកម្មខាងមុខ ដែលលោកថារដ្ឋធម្មនុញ្ញបែបប្រជាធិបតេយ្យ នឹងត្រូវអ្នកនយោបាយយកទៅធ្វើជាឧបករណ៍នយោបាយ។
លោកថា៖ «ខ្ញុំជឿជាក់ថា បើតាមទំនោរហ្នឹង គឺវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទៅក្រោយៗទៀតឈានទៅរកការពង្រឹងអំណាចផ្តាច់ការ ដែលមានសព្វថ្ងៃនេះកាន់តែខ្លាំងទៅៗ។ ហើយអំណាចផ្តាច់ការហ្នឹងដើម្បីឲ្យល្អមើល ត្រូវមានក្របខណ្ឌច្បាប់និងមូលដ្ឋានច្បាប់»។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ ពន្យល់ថា របបដឹកនាំ បែបផ្តាច់ការ មិនបានប្រគល់អំណាចឲ្យពលរដ្ឋជាកោសិការសង្គមទេ។
លោកថា៖ «របបផ្តាច់ការគេអត់គិតប្រយោជន៍ជាតិធំទេ គឺប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនគេ ប្រយោជន៍ក្រុមគេ ធំជាងប្រយោជន៍ជាតិ»។
អ្នកវិភាគនយោបាយលោកបណ្ឌិត មាស នី យល់ថារបត់នយោបាយពេលនេះ ហាក់បើកឱកាសឲ្យមហាអំណាចកុម្មុយនិស្តចិនហក់ចូលកាន់តែជ្រៅទៅៗ។ លោកវិភាគថា បើការធ្វើវិសោធនកម្មនៅពេលខាងមុខ គ្មានស្ថាប័នឯករាជ្យពីសង្គមស៊ីវិលចូលរួមទេ ខ្លឹមសារដែលកើតថ្មីនោះបានការពារផលប្រយោជន៍អ្នកនយោបាយតែមួយក្រុម។
លោកថា៖ «ប្រទេសកម្ពុជាយើង នឹងអាចក្លាយទៅជាប្រទេសទី១នឹងទទួលឥទ្ធិពលពីប្រទេសចិន ហើយដោយសារតែប្រទេសយើងក្រផង ព្រួយបារម្ភទាក់ទិនទៅនឹងការបាត់បង់ប្រជាប្រយិភាព របស់ខ្លួនឯងនៅខាងក្នុងផង អញ្ចឹងមានតែផ្លូវងាកទៅរកប្រទេសចិនទេ ដែលអាចរក្សាអំណាចហ្នឹងបាន។យើងមើលទៅរឿងនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ មានតែរឿងការពារអំណាចតែប៉ុណ្ណឹងឯង»។
ប្រធានក្រុមអ្នកវិភាគវ័យក្មេង លោក ហង្ស វិទូ វិភាគថា សារនយោបាយបែបនេះ បង្ហាញពីភាពងាកចេញកាន់តែខ្លាំង ពីទំនាក់ទំនងការទូតរបស់ប្រទសលោកសេរី និងកម្ពុជា។ប៉ុន្តែលោកថា បើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅពេលខាងមុខ គ្រាន់តែលេសនយោបាយ លោកវិភាគថា កម្ពុជាខ្លួនឯងជាអ្នកខានបង់។
លោកថា៖ «អាចដែរប្រសិនបើយើងផ្គើនច្រើននឹងអាចធ្វើឲ្យមានការដាក់ទោសទណ្ឌ និងការដាក់ទណ្ឌកម្ម ដែលជាប្រការមួយនាំឲ្យខ្មែរ បាក់មុខក្នុងអន្តរជាតិ ពិសេសអាចនឹងមានការជជែកវែកញែកអាសនៈក្នុងសភា នៅក្នុងពិភពលោកទៀត ជាពិសេសគឺនៅក្នុងអង្គការសហប្រជាជាតិតែម្តង»។
ប៉ុន្តែបើតាមសេចក្តីសម្រេច រដ្ឋាភិបាលអះអាងថា ការបង្កើតក្រុមសិក្សាស្រាវជ្រាវដើម្បីធ្វើវិសោធនកម្មនេះស្របតាមមាត្រា១៥១ថ្មី មាត្រា១៥២ថ្មីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជា។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាលោក សុខ ឥសាន និយាយថា ការផ្តួចផ្តើមឲ្យ ធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅពេលនេះ លោកថា ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាដែលបានកើតឡើងក្នុងសង្គម។
លោកថា៖ «ចំពោះអ្នកវិភាគលោកចង់និយាយយ៉ាងម៉េចជាសិទ្ធិ របស់លោកទេ។ក៏ប៉ុន្តែនាយករដ្ឋមន្ត្រី ដែលលោកបានលើកឡើង ឲ្យបង្កើតក្រុមការងារដើម្បីសិក្សាស្រាវជ្រាវនិងរៀបចំខ្លឹមសារធ្វើការកែសម្រួល និងធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺមិនមានខុសអីពីគោការណ៍ច្បាប់ទេ»។
តាមមាត្រា ១៥១ ថ្មីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងថា ការផ្ដើមគំនិតសើរើ ឬការផ្ដើមគំនិតធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាសិទ្ធិរបស់ ព្រះមហាក្សត្រ របស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា តាមសេចក្ដីស្នើរបស់តំណាងរាស្ត្រមួយភាគបួន នៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល។
មាត្រា ១៥៣ ថ្មីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងដែរថា ការសើរើ ឬវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មិនអាចធ្វើបានឡើយកាលបើប៉ះពាល់ដល់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ សេរី ពហុបក្ស និងរបបរាជានិយមអាស្រ័យដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៕