សហគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ហៅកាត់ថា អាស៊ាន ជាអង្គការអន្តរជាតិក្នុងតំបន់ដែលបានបង្កើតឡើង រយៈពេល៥០ឆ្នាំ មកហើយ។ អាស៊ាន មានសមាជិក១០ប្រទេសរួមមាន កម្ពុជា ថៃ ឡាវ វៀតណាម សឹង្ហបុរី មីយ៉ាន់មា ឥណ្ឌូនេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ព្រុយណេ និងហ្វីលីពីន។ ប្រទេសកម្ពុជា បានចូលជាសមាជិកសមាគមអាស៊ាននេះ កាលពីថ្ងៃទី៣០ខែមេសាឆ្នាំ១៩៩៩។ គិតមកត្រឹមថ្ងៃទី៣០ខែមេសាឆ្នាំ២០១៨នេះ កម្ពុជា បានចូលជាសមាជិកអាស៊ានរយៈពេល១៩ឆ្នាំមកហើយ។
តាមរយៈបទវិភាគនៅថ្ងៃនេះ យើងសូមនាំប្រមិត្តស្វែងយល់បន្ថែម ថាតើក្នុងរយៈពេលជិត២០ឆ្នាំកន្លងមកនេះ តើអាស៊ានបានបំពេញ តួនាទីអ្វីខ្លះ ក្នុងបរិបទសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយនយោបាយ?
អាស៊ាន ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ដើម្បីជម្រុញការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់ក៏ដូចជាកម្ពុជា។ អាស៊ានបានរួមបង្កើត នូវសហគមន៍ សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាននៅឆ្នាំ២០១៥ ក្នុងគោលបំណងធ្វើឲ្យមានលំហូរចូលដោយសេរីនូវទំនិញ សេវាកម្ម ការវិនិយោគ និង ធនធានមនុស្សក្នុងតំបន់ តាមរយៈយន្តការនានា។ តំបន់ពាណិជ្ជកម្មសេរីអាស៊ានហៅកាត់ថា អាហ្វតា (AFTA) ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នា១៩៩២ ដើម្បីសម្រួលដល់ការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម របស់ប្រទេសក្នុងតំបន់នេះ។ អាហ្វតា(AFTA) បានជួយតាមរយៈយន្តការសេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មក្នុងតំបន់ដោយលុបបំបាត់ពន្ធក្នុងតំបន់មិនឲ្យលើសពី៥ភាគរយ និងជួយលុបបំបាត់ឧបសគ្គនានាដទៃផ្សេងទៀតដែលរាំងស្ទះដល់ការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម។
តាមរបាយការណ៍របស់សហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន បង្ហាញថា ទំហំពាណិជ្ជកម្មរវាងប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ាន ចន្លោះពីឆ្នាំ២០០៧ ដល់ ២០១៥ មានរហូតដល់៧០០ពាន់លានដុល្លា។ ក្រៅជួយដល់ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មរវាងគ្នាជាមួយប្រទេសក្នុងតំបន់ អាហ្វតា (AFTA) ក៏បានជួយសម្រួលដល់ប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ាន ដែលក្នុងនោះមានកម្ពុជាផងដែរនោះ មានភាពងាយស្រួលក្នុងការធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយបណ្ដាប្រទេសដែលជាដៃគូរសន្ទនារបស់អាស៊ានមានដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក ចិន អឺរ៉ុប អូស្រ្ដាលីនិងបណ្ដាប្រទេសផ្សេងៗមួយចំនួនទៀតផង។ អាស៊ាន ក៏ជួយដល់ការវិនិយោគក្នុងតំបន់ផងដែរតាមរយៈក្រុមប្រឹក្សាវិនិយោគតំបន់អាស៊ាន។
ក្រុមប្រឹក្សាវិនិយោគក្នុងតំបន់អាស៊ាន បានតួនាទីជួយសម្រួលធ្វើយ៉ាងណាឲ្យមានលំហូរដោយសេរីនៃការវិនិយោគនៅក្នុងតំបន់។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់សហគមន៍ សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ានដែលចេញកាលពីឆ្នាំ២០១៧ ការវិនិយោគដោយផ្ទាល់រវាងប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ានដូចគ្នាមានប្រមាណជា១២១ពាន់លានដុល្លា។ ក្រៅពីការសម្រួលដល់ការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគទុនក្នុងតំបន់ គេក៏មិនត្រូវភ្លេចទេថា ការចូលជាសមាជិកអាស៊ានក៏ជួយជម្រុញឲ្យមានកំណើនទេសចរ ដែលជាជនជាតិរបស់ប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានមកលេងប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានដទៃផ្សេងទៀតផងដែរ។ ក្នុងលិខិតអបអរសាទរខួបលើកទី៥០ នៃការបង្កើតអាស៊ាន លោក ប្រាក់ សុខុន រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាបានបង្ហាញថាតួរលេខទេសចមកពីតំបន់អាស៊ានដែលចូលមកលេងកម្សាន្តនៅកម្ពុជា មានការកើនឡើង ពោលពី៥០ម៉ឺននាក់នៅឆ្នាំ២០០៨ កើនដល់ជាង២លាននាក់នៅឆ្នាំ២០១៦។
និយាយជារួម អាស៊ានមានភាពជោគជ័យក្នុងការសម្របសម្រួលដល់ប្រទេសជាសមាជិក ដែលរួមមានទាំងកម្ពុជាផងឲ្យស្រុះស្រួលគ្នាធ្វើការជាមួយគ្នាជាធ្លុងមួយដើម្បីឲ្យសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់មានការរីកចម្រើន។ដោយឡែក បើគេក្រឡេកមើលបរិបទនយោបាយវិញ អាស៊ានត្រូវបានគេមើលឃើញមិនសូវមានឥទ្ធិពលប៉ុន្មានទេសម្រាប់ប្រទេសជាសមាជិក។ សមាជិកមួយចំនួន ពេលខ្លះបានបង្កជាព្យុះភ្លៀងសម្រាប់សមាគមអាស៊ានទៀតផង។ កាលពីឆ្នាំ២០១២ កន្លងទៅសេចក្តីថ្លែងការរួមរបស់អាស៊ាន ត្រូវបានរាំងខ្ទប់ដោយកម្ពុជា ដែលកាលនោះធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនៃកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន ដោយហេតុថា សេចក្តីថ្លែងការនេះ បាននិយាយទាក់ទងនឹងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
លោក អៀ សុផល សាស្រ្តាចារ្យរងផ្នែកការទូតនិងកិច្ចការពិភពលោក នៅសាកលវិទ្យាល័យ Occidental College សហររដ្ឋអាមេរិក មានប្រសាសន៍ប្រាប់វីអូឌីថា បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ត្រូវបានបដិសេធដោយកម្ពុជាម្ដងទៀតនៅឆ្នាំ២០១៦ នៅពេលដែលឡាវធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះ។ លោក បន្តថា កម្ពុជាមិនបានឈប់ត្រឹមនេះទេ ដោយកាលពីខែមីនាកន្លងទៅនេះ កម្ពុជាអាចនឹងរាំរាំងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន-អូស្រ្តាលី ដោយបដិសេធមិនចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំនេះ។
លោក អៀ សុផល ថា កម្ពុជាបានប្រើរឿងផ្ទៃក្នុងខ្លួនបង្កបញ្ហាក្នុងសមាគមអាស៊ាន។
លោកបានបន្តយ៉ាងដូច្នេះថា៖ «ប្រសិនបើអាស៊ានមិនជ្រៀតជ្រែកនយោបាយក្នុងស្រុកកម្ពុជាទេ កម្ពុជាក៏មិនគួរជ្រៀតជ្រែកតួនាទីអាស៊ានដែរ។»
នេះសបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា អាស៊ាននៅតែទន់ខ្សោយខាងផ្នែកនយោបាយព្រោះប្រទេសជាសមាជិកអាចញាក់ខ្សែបានចិត្តដែលខ្លួនចង់បាន។
អាស៊ាន ត្រូវក៏បានគេមើលឃើញថា បានបរាជ័យក្នុងការការជួយលើកកម្ពស់សិទ្ធិមនុស្ស និង ការពារសេរីភាពជាមូលដ្ឋានរបស់មនុស្សនៅក្នុងតំបន់។ សារព័ត៌មានអាល់ចាស៊ើរ៉ា បានចុះផ្សាយអត្ថបទមួយក្រោយកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាននៅប្រទេសសឹង្ហបុរីនៅថ្ងៃទី២៨ខែមេសានេះថា អាស៊ាន បានដាក់បញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចនិងសន្តិសុខក្នុងតំបន់ពីមុខបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធសេរីភាពជាមូលដ្ឋាន។ បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស ដែលកំពុងកើតមាននៅក្នុងតំបន់អាស៊ាន មានជាអាទិ៍ការធ្វើទុកបុកម្នេញទៅលើជនជាតិរ៉ូហ៊ីងយ៉ា និង ការកាត់ទោសក្រៅប្រព័ន្ធតុលាកា ទៅលើជនសង្ស័យពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រឿងញៀននៅហ្វីលីពីនជាដើម។
សម្រាប់បញ្ហាដែលកំពុងកើតមាននៅកម្ពុជា ដូចជាការចាប់ខ្លួនអ្នកសារព័ត៌មាន ការបិទស្ថាប័នសារព័ត៌មានឯករាជ្យ និងការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គេសង្កេតឃើញថា អាស៊ានរក្សាជំហរស្ងៀមស្ងាត់មិនបានប្រតិកម្មអ្វីគួរឲ្យកត់សម្គាល់នោះទេ។ បើទោះ បីជាអាស៊ាន មានអង្គការអន្តរសភាអាស៊ាន ប៉ុន្តែអង្គការនេះ នៅតែមិនមានឥទ្ធិពលណាមួយដែលអាចរារាំងមិនឲ្យអតីតគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំមិនឲ្យគេរំលាយបាន។ សម្រេចសម្រួលទៅ អាស៊ាន បានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការធ្វើឲ្យសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសក្នុងតំបន់ ក៏ដូចជាកម្ពុជាមានការរីកចម្រើន ប៉ុន្តែ តួនាទីនយោបាយរបស់អាស៊ានសម្រាប់ប្រទេសក្នុងតំបន់ហាក់មានភាពមិនទាន់ច្បាស់លាស់នៅឡើយ ពោលគឺពុំសូវមានឥទ្ធិពលប៉ុន្មានទេ សម្រាប់ប្រទេសជាសមាជិក។
គូសបញ្ជាក់ថា ក្រោយកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាននៅប្រទេសសឹង្ហបុរីដែលទើបតែបញ្ចប់ទៅកាលពីថ្ងៃទី២៨ខែមេសាកន្លងមកនេះ មេដឹកអាស៊ានបានអំពាវនាវឲ្យបណ្ដាប្រទេសដែលមានជម្លោះក្នុងសមុទ្រខាងត្បូងរក្សាភាពអត់ធ្មត់ និងលុបបំបាត់អាវុធនុយក្លេអ៊ែរនៅឧបទ្វីបកូរ៉េ៕