ការកែច្បាប់តាមការចង់បានរបស់អ្នកនយោបាយដែលមានសំឡេងភាគច្រើនក្នុងសភាស្ទើរក្លាយជាទម្លាប់នៅអាណត្តិទី៥នេះ ដោយសារតែបក្សកាន់អំណាច មានតំណាងរាស្ត្រអនៅរដ្ឋសភាលើសពី៥០ភាគរយបូក១សម្រាប់ធ្វើវិសោធនកម្ម។
ទម្លាប់បែបនេះជំរុញឲ្យក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋមួយហាក់ដំណើរការទៅក្រោមឥទ្ធិពលអ្នកនយោបាយតែមួយក្រុមដូចរបៀបដឹកនាំរបស់បណ្តាប្រទេសប្រកាន់របបកុម្មុយនីស្តដែរ បើទោះបីកម្ពុជាអនុវត្តរបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។
ជ្រុងមួយនៃឥទ្ធិពនេះ សមាជិកសភា មកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាកាលពីថ្ងៃទី២០ខែកុម្ភៈឆ្នាំ២០១៧ បានអនុម័តយល់ព្រមកែច្បាប់គណបក្សនយោបាយ ក្រោយពីមានបញ្ជាផ្ទាល់មាត់ពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។
ច្បាប់នោះ រដ្ឋសភាបានបើកផ្លូវឲ្យតុលាការកំពូលអាចរំលាយគណបក្សនយោបាយណាមួយចោលបាន បើស្ថាប័ននេះរកឃើញ ថាមានកំហុស ខណៈបក្សកាន់អំណាចបានថយចុះអាសនៈ ជាបន្តបន្ទាប់ ទាំងនៅក្នុងសភា និងនៅថ្នាក់ឃុំសង្កាត់ សម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៣ និងបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧។
វិសោធនកម្មច្បាប់មួយទៀត នៅខែតុលាឆ្នាំ២០១៧ តំណាងរាស្ត្របក្សកាន់អំណាច បានធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ។ ច្បាប់នោះប្រកាសជាការប្រញាប់ តាមការស្នើរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី សំដៅមិនឲ្យអ្នកនយោបាយឃុបឃិតជាមួយទណ្ឌិត ខណៈអតីតមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង លោក សម រង្ស៊ី ឡោមព័ទ្ធដោយបណ្តឹង ។
ជាងនេះទៅទៀត វិសោធនកម្មច្បាប់៤ទៀត ដែលបើកផ្លូវឲ្យរឹបអូសអាសនៈរបស់គណបក្សណាមួយ ទាំងនៅក្នុងរដ្ឋសភា និងឃុំសង្កាត់ ទៅចែកគណបក្សដទៃ ដែលពលរដ្ឋមិនបោះឆ្នោតឲ្យ ខណៈរដ្ឋាភិបាលបញ្ជាឲ្យចាប់ឃុំខ្លួន អតីតមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង លោក កឹម សុខា ដាក់ពន្ធនាគារចោទថា «ក្បត់ជាតិ» បើទោះបីសហគមន៍អន្តរជាតិ ចាត់ទុកថាចំណាត់ការនេះ ជាចេតនានយោបាយរបស់បក្សកាន់អំណាចក៏ដោយ។
ក្រោយពីមានច្បាប់ទាំងនេះ តុលាការកំពូលបានប្រកាសរំលាយបក្សប្រឆំាង ដែលមានអ្នកគាំទ្រជិតពាក់កណ្តាលប្រទេសចោល កាលពីចុងឆ្នាំមុន តាមបណ្តឹងរបស់បក្សកាន់អំណាច។
កម្តៅនយោបាយនេះ លោក សម រង្ស៊ី ដែលកំពុងនីរទេសខ្លួន បានអំពាវនាវម្តងហើយម្តងទៀតកុំឲ្យពលរដ្ឋទៅបោះឆ្នោតដោយថា បើបក្សកាន់អំណាច មិនបើកផ្លូវឲ្យគណបក្សខ្លួន បានចូលរួមប្រកួតការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រអាណត្តិទី៦នេះ ឡើងវិញ។
ចំណែកលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និងជាមេបក្សកាន់អំណាចផងនោះ បានប្រតិកម្មដោយប្រយោល សរសេរលើទំព័ទហ្វេសប៊ុករបស់លោកចាត់ទុកការអំពាវនាវរបស់លោក សម រង្ស៊ី នេះថា ជាការបំពាន់ច្បាប់។
ចំណែកប្រធាន គ.ជ.ប កូតាមកពីបក្សកាន់អំណាច លោក ស៊ិក ប៊ុនហុក វិញអះអាងថា ទោះបីមានពលរដ្ឋតែ៣០ភាគរយចេញទៅបោះឆ្នោត លោកថាក៏ការបោះឆ្នោត យកជាការបានដែរ។
តើជម្លោះនយោបាយនេះនឹងជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលកែច្បាប់បង្ខំពលរដ្ឋឲ្យទៅបោះឆ្នោតឬក៏យ៉ាងណា?
រដ្ឋធម្មនុញ្ញមាត្រា៣៤ចែងថា «ពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ ដែលមានអាយុយ៉ាងតិច១៨ឆ្នាំមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត»។ ប៉ុន្តែច្បាប់កំពូលនេះមិនបានចែងថាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីភេទត្រូវតែទៅបោះឆ្នោតនោះទេ។
អ្នកវិភាគវ័យក្មេង លោក ហង្ស វិទូ វិភាគថា គណបក្សកាន់អំណាចពេលនេះ កំពុងលេងសន្លឹកបៀដ៏គ្រោះថ្នាក់មួយ ដើម្បីបានបន្តគ្រប់គ្រងអំណាច។ លោកវិភាគថា បើពលរដ្ឋចេញទៅបោះឆ្នោតតិច ជារូបភាពមិនល្អសម្រាប់មុខមាត់រដ្ឋាភិបាលថ្មី លោកថាដូចនេះ បក្សកាន់អំណាចអាចនឹងស្នើឲ្យកែច្បាប់ បើពួកគេគិតថាជាការចាំបាច់។
លោកថា៖ «សម្រាប់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គាត់លេងបៀមួយសន្លឹកនេះជាបៀមួយប្រថុយប្រថាន ហើយគ្រោះថ្នាក់មែនទែនសម្រាប់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាជាពិសេសបើសិនជាពិចារណាឲ្យបានវែងឆ្ងាយ អាចខូចឈ្មោះក្នុងរយៈពេលវែង នេះលទ្ធផលដែលគាត់បានប្រើប្រាស់នូវមួយស្នៀតហ្នឹងវាអាចប៉ះពាល់ជាអវិជ្ជមាន ក្នុងរយៈពេលវែង»។
ប៉ុន្តែលោកហង្ស វិទូ រំឭកថា អ្នកនយោបាយខ្មែរ គួរលេងសន្លឹកបៀណាដែលនាំជាតិទៅរកភាពរីកចម្រើន ជាជាងជំរុញឲ្យជាតិបែកបាក់ ព្រោះតែមហិច្ឆតាអំណាច និងប្រយោជន៍បក្ខពួក។
នាយកប្រតិបត្តិមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាព លោក យង់ គិមអេង វិភាគថា រដ្ឋាភិបាលនឹងមិនកែច្បាប់ ដើម្បីដាក់កំហិតឲ្យពលរដ្ឋត្រូវតែទៅបោះឆ្នោតទេ ដោយលោកសំអាងថា បើធ្វើដូច្នោះមែន រដ្ឋាភិបាលខ្លួនឯង ត្រូវបន្ថែមបន្ទុក ដោយត្រូវរកទីតាំងឲ្យពលរដ្ឋនៅក្រៅប្រទេសបានបោះឆ្នោតនៅតាមស្ថានទូតនានាដែលពួកគេរស់នៅដែរ។
ប៉ុន្តែលោក យង់ គិមអេង ជំរុញឲ្យអ្នកនយោបាយតាំងចិត្តជាអ្នកកីឡា រៀបចំទីលានប្រកួតមួយឲ្យអ្នកឈ្នះៗដោយកិត្តិយស រីឯអ្នកចាញ់ៗដោយអស់ចិត្ត គ្មានជម្លោះផ្ទៃក្នុង និងមានការគាំទ្រពីអន្តរជាតិ។
លោកថា៖ «យើងគិតទៅដល់ភាពសុខដុមរមនារបស់ជាតិទៅវិញ។ បើសិន ជាមានការសម្របសម្រួលផ្នែកនយោបាយគឺធ្វើឲ្យជាតិសុខដុមរមនា។ ប៉ុន្តែបើសិនជាអត់មានការសម្របសម្រួលផ្នែកនយោបាយទេ វាអាចធ្វើឲ្យបញ្ហាជាតិហ្នឹងវាចេះតែរកាំរកូសអាចនឹងធ្វើឲ្យយើងខាតបង់ សម្រាប់ឱកាសនៃការអភិវឌ្ឍប្រទេស ដោយសារតែយើងជាប់ជំពាក់រឿងនយោបាយហ្នឹងវាច្រើនពេក»។
បើតាមរបាយការណ៍នានា ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៨ អ្នកទៅបោះឆ្នោត មានរហូតជាង៩៣ភាគរយ ឆ្នាំ២០០៣ មានជាង៨៣ភាគរយ ឆ្នាំ២០០៨ មានជាង៧៥ភាគរយ ឆ្នាំ២០១៣ មានជាង៦៩ភាគរយ សម្រាប់ការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧ មានអ្នកទៅបោះឆ្នោតរហូតដល់ជាង៩០ភាគរយ។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតមួយហៅកាត់ថា ខុមហ្វ្រែល លោក គល់ បញ្ញា បានបង្ហាញទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួនលើបណ្តាញសង្គម របស់លោកកាលពីខែមុនថា ប្រទេសមួយចំនួនលើពិភពលោក ដូចជាកូរ៉េខាងជើង និងអ៊ារ៉ាក់ជាដើម ពួកគេបានធ្វើច្បាប់បង្ខំពលរដ្ឋឲ្យទៅបោះឆ្នោត រហូតមានអ្នកចេញទៅបោះឆ្នោតស្ទើរ១០០ភាគរយ។ ប៉ុន្តែលោកថា ការបោះឆ្នោត នោះមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទះពលរដ្ឋទេ។
បើតាមលោក គល់ បញ្ញា វិភាគទៀតថា ការដែលពលរដ្ឋចេញទៅបោះឆ្នោតមានចំនួនក្រោម៥០ភាគរយ នឹងបង្កើតជាបញ្ហា ខ្វះភាពស្របច្បាប់ជាតំណាង។ លោកជំរុញឲ្យអ្នកនយោបាយខ្មែរគួររៀបចំការបោះឆ្នោតមួយ បន្តដើលើគន្លងប្រជាធិតេយ្យឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈពលរដ្ឋ និងដើម្បីគេចចេញពីសម្ពាធអន្តរជាតិ។
លោកថា៖ «យើងគិតថា អាចជាបញ្ហាទំនាស់ខាងនយោបាយ ហើយនិងវិបត្តិនយោបាយនៃការមិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលបោះឆ្នោតហ្នឹងកាន់តែជ្រាលជ្រៅថែមទៀត។ យើងមិនដឹងថា តើការវិវដ្តនឹងទៅដូចម៉េចទេ?។ ហើយសហគមន៍អន្តរជាតិក៏គេមិនដែលមានពិសោធន៍ដូចប្រទេសយើងដែរ ដែលយើងបានទៅដកសិទ្ធិគណបក្សធំមួយមិនឲ្យចូលរួមប្រកួតប្រជែងបែបនេះ។ ឥឡូវនេះ គេចេះតែទាមទារធ្វើម៉េចឲ្យមានការត្រឡប់មកវិញនៃស្ថានភាពនៃដំណើរការរបស់បក្សប្រឆាំង ឲ្យចូលរួមការបោះឆ្នោត»។
សរុបជារួម អ្នកវិភាគថា អ្វីៗក៏អាចកើតឡើងបានដែរនៅកម្ពុជា ឲ្យតែអ្នកនយោបាយចង់ធ្វើ។ ប៉ុន្តែថា ដោយសារតែការបោះឆ្នោតនៅសល់តែជាង២ខែទៀត ហើយថា ពេលនេះបក្សកាន់អំណាចកំពុងតែមានប្រៀប លើបក្សប្រឆាំងផងនោះ ពួកគេថា បក្សកាន់អំណាចទំនងជាមិនតម្រូវឲ្យតំណាងរាស្ត្ររបស់ខ្លួនប្រើពេលកែច្បាប់ បង្ខំពលរដ្ឋឲ្យទៅបោះឆ្នោត ដូចប្រទេសមួយចំនួន ប្រកាន់របបផ្តាច់ការនោះទេ។