ព្រឹត្តិការណ៍បង្ហូរឈាមនៅកណ្តាលរាជធានីភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃទី៥និងទី៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧ បានកន្លងទៅ២០ឆ្នាំហើយ។
អ្នកវិភាគយល់ថា ព្រឹត្តិការណ៍នោះ កើតឡើងដោយសារតែ លោក ហ៊ុន សែន ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២ និងសម្តេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ នៅពេលនោះមិនទុកចិត្តគ្នា។
របាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ (Human Rights Watch) លើកឡើងថា មានយុទ្ធជន២០០នាក់ បានស្លាប់ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍នោះ ក្នុងនោះមន្ត្រីស្មោះត្រង់នឹងសម្តេចក្រុមព្រះ យ៉ាងតិច៦០នាក់ ត្រូវបានគេសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ។
តែមកដល់ពេលនេះ គ្មានអ្នកនយោបាយណាមួយ ចេញមុខទទួលខុសត្រូវ លើយុទ្ធជនរាប់សឹបនាក់ ដែលបាន បូជាជីវិតនៅលើសមរភូមិ ដោយសារអ្នកនយោបាយមិនទុកចិត្តគ្នានោះទេ។
ចំណែកគ្រួសារយុទ្ធជនដែលបានពលីវិញ ពួកគេកំពុងតែទន្ទឹងរងចាំយុត្តិធម៌ដែរ។
នេះមិនទាន់គិតពីការខាតបង់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ខណៈពេលនោះក្រុមហ៊ុនធំៗមួយចំនួន ដូចជាក្រុមគ្រោងតម្លើងរថយន្ត ម៉ូតូជាដើម បានប្រកាសដកខ្លួនចេញពីកម្ពុជាភ្លាមៗ ទៅដាក់វិនិយោគនៅប្រទេសជិតខាង ក្រោយព្រឹត្តិការថ្ងៃ៥និង៦ កក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧នេះកើតឡើង។
តើអ្នកនយោបាយខ្មែរគួររៀនសូត្រអ្វីខ្លះពីព្រឹត្តិការបង្ហូរឈាមថ្ងៃ៥-៦កក្កដា?
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា លើកឡើងថា ការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយអាវុធ នៅថ្ងៃទី៥និងទី៦ខែកក្កដា លោកថាជាគំរូអាក្រក់មួយរបស់អ្នកនយោបាយ។
លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា វិភាគថា ការផ្តល់គំរូអាក្រក់ដោយសារតែពេលនោះ គ្រប់ភាគីអ្នកនយោបាយបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងឈប់បាញ់ តាមស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស២៣តុលា១៩៩១ តែពួកគេមិនព្រមបង្កើតវប្បធម៌ជជែកគ្នា បែរជាជ្រើសរើសយកការបង្ហូរឈាមតាមរយៈប្រើប្រាស់កម្លាំងប្រដាប់អាវុធដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទៅវិញ។
លោកថា៖ «គេហៅថាកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដែលយើងគិតថា មានរូបភាពមិនល្អ មានន័យថា ពលរដ្ឋនិងអ្នកនយោបាយ អត់មានពេលជជែកគ្នាបាន ត្រូវតែប្រើប្រាស់កម្លាំងប្រដាប់អាវុធ ក្រោយការបោះឆ្នោតដែលរៀបចំដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីឆ្នាំ១៩៩៣ហ្នឹងមក។ លក្ខខណ្ឌហ្នឹងវាធ្វើឲ្យយើងប៉ះគ្នា ហើយវាបានបន្សល់ទុកនូវរូបភាពមិនល្អសម្រាប់កូនចៅជំនាន់ក្រោយ។ រហូតមកដល់ពេលនេះ កំណត់ហេតុប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលកើតឡើងហ្នឹងយើងអត់បានឲ្យអ្នកដែលធ្វើឬក៏ពាក់ព័ន្ធហ្នឹង មានការទទួលខុសត្រូវផ្លូវច្បាប់អត់មានទេ»។
លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា វិភាគទៀតថា មេរៀនដែលអ្នកនយោបាយខ្មែរ គួររៀនពីព្រឹត្តិការនេះ លោកថាត្រូវបញ្ចៀសការប្រើអាវុធប្រកួតប្រជែងដោយតម្លាភាព ស្មោះត្រង់ តាមយន្តការប្រជាធិបតេយ្យ។
លោកថា៖ «អ្នកនយោបាយកាន់អំណាចហ្នឹងត្រូវចេះរៀបចំនីតិវិធីយន្តការបន្តនិរន្តរភាព មិនមែនរៀបចំយន្តការបន្តអំណាចទេ។ បានន័យថាត្រូវរៀបចំយ៉ាងម៉េចថា នៅពេលដែលគាត់ចប់អំណាចទៅ គាត់មានសុវត្ថិភាព មិនបារម្ភពីការរុកកួន ឬក៏សើរើឡើងវិញ អាហ្នឹងគឺត្រូវរៀបចំកត្តាផ្លូវច្បាប់មួយ។ ចំនុចមួយទៀតទាល់តែអ្នកនយោបាយហ្នឹងបណ្តុះនូវស្មារតីថាឈ្លោះគ្នាតែនៅក្នុងបញ្ហានយោបាយបានហើយ។ ប៉ុន្តែក្នុងបញ្ហាសង្គមទូទៅ គួរតែចេះបណ្តុះវប្បធម៌យោគយល់ ចេះអត់ឱនឲ្យគ្នា អាហ្នឹងទើបសង្គមយើងគេចផុតពីការប៉ះនូវសង្គ្រាមបាន»។
ប៉ុន្តែសម្រាប់លោក ហ៊ុន សែន វិញ មុនបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់ លោកបានគំរាមញឹកញាប់ថា បើគណបក្សលោកចាញ់ លទ្ធភាពផ្ទុះសង្គ្រាមនឹងអាចកើតឡើងថាថ្មី។ ជាងនេះទៅទៀត លោក ហ៊ុន សែន ក៏ធ្លាប់ព្រលយពាក្យថា លោកមិនខ្លាចនឹងកម្ទេចមនុស្ស១០០ទៅ២០០នាក់ដើម្បីការពារសន្តិភាពនោះទេ។
អ្នកស្រាវជ្រាវពីការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី លើកឡើងថា ដើម្បីទប់ស្កាត់កុំឲ្យកម្ពុជាផុងខ្លួន ចូលក្នុងអន្ទាក់សង្គ្រាបបង្ហូរឈាមទៅថ្ងៃអនាគត លោកវិភាគថាមានកត្តាពីរដែលត្រូវជាសវាង។
លោក មាស នី ពន្យល់ថា កត្តាទីមួយពលរដ្ឋខ្លួនឯងត្រូវឈប់គិតថា ខ្មែរជាពូជអ្នកចម្បាំង ដោយលោកថា ចម្បាំងពេលនេះកម្ពុជាលែងមានលទ្ធភាពទៅតតាំងជាមួយបរទេសឈ្លានពានហើយ ពោលបើច្បាំងមានតែសម្លាប់ខ្មែរគ្នាឯង និងកត្តាទី២លោកថា មានតែការយោគយល់គ្នា ដោយតម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិជាធំ។
លោកថា៖ «បើសិនជាយើងប្រើពាក្យថាដើម្បីឲ្យមានសន្តិភាពត្រូវកំចាត់មនុស្ស១០០ឬ២០០នាក់នោះវាហាក់ដូចជាមិនទាន់សមស្របទៅនឹងអ្វីដែលយើងគិតថាជាកត្តាដែលនាំឲ្យមានសន្តិភាពនោះ វាមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់ទេ យើងត្រូវយកការទុកចិត្តគ្នា ការយោគយល់គ្នា ដើម្បីពង្រឹងសន្តិភាពយូរអង្វែងនោះ»។
អ្នកនយោបាយជើងចាស់ គឺលោក លឺ ឡៃស្រេង វិភាគថា ព្រឹត្តិការបង្ហូរឈានថ្ងៃ៥-៦កក្កដា ទំនងជាមិនមែនជាការភ្ញាក់ផ្អើល របស់បក្សកាន់អំណាចទេ លោកថាបើគ្មានចរន្តជំរុញឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរនោះ។ លោកថា៖ «មិនងាយកែទេ ព្រោះថ្នាក់ដឹកនាំ មិនងាយកែអញ្ចឹងហ្មង។ កែបានទាល់តែដូរ អត់ដូរអត់កែទេ»។
សាស្ត្រាចារ្យប្រវត្តិសាស្ត្រលោក វង់ សុធារ៉ា លើកឡើងថា ព្រឹត្តិការបង្ហូរឈាមខ្មែរគ្នាឯងនៅឆ្នាំ១៩៩៧ នោះលោកថាមិនមែនជារឿងថ្មីទេ បើគេមើលពីប្រវត្តិសាស្ត្រ ពិសេសនៅសតវត្សទី១៧ នាសម័យស្តេចជេថាទី២។
លោក វង់ សុធារ៉ា លើកឡើងទៀតថា ដោយគ្រាន់តែនៅសតវត្សទី១៧ កាប់សម្លាប់គ្នាដណ្តើមស្រី តែលោកថា ព្រឹត្តិការបង្ហូរឈាម នៅថ្ងៃ៥និង៦កក្កដា លោកថាជាម្លោះដណ្តើមអំណាច រវាងបក្សប្រជាជនកម្ពូជា ដែលកាន់អំណាចយូរហើយចាញ់ឆ្នោត និងគណបក្សហ្វ៊ុនស៊ីនប៉ិច ដែលឈ្នះឆ្នោតតែមិនអាចធ្វើនាយករដ្ឋមន្ត្រីតែម្នាក់ឯងសម្រាប់ដឹកនាំរដ្ឋ។
សាស្ត្រាចារ្យប្រវត្តិសាស្ត្ររូបនេះ ពន្យល់ថា ដើម្បីទប់ស្កាត់កុំឲ្យមានការបង្ហូរឈាមខ្មែរគ្នាឯង និងទប់ស្កាត់កុំឲ្យប្រទេសជិតខាងកេងចំណេញពីជម្លោះផ្ទៃក្នុងនេះ លោកថាមានតែអ្នកនយោបាយខ្មែរ គិតឡើងវិញពីទុក្ខសោក របស់ពលរដ្ឋដែលរងគ្រោះ ហើយងាកមកពង្រឹងសាមគ្គីផ្ទៃក្នុងឡើងវិញ។
លោកថា៖ «កាលណាតែយើងឈ្លោះគ្នាខ្លាំង បរទេសគេចេះតែទាមទារនេះ ទាមទារនោះ ហើយអ្នកកាន់អំណាចកាលណាតែបរទេសគេទាមទារ ហើយនៅពេលដែលយើងគាបសង្កាត់ទៅលើក្រុមម្ខាងទៀតដែលមានកម្លាំងមិនស្មើយើងហ្នឹងខ្លាំងពេក យើងចេះតែបន្ទន់ឥរិយាបទជាមួយបរទេសហើយ ព្រោះខ្លាចបរទេសហ្នឹងគាំទ្រក្រុមម្ខាងទៀតនោះ ដែលកំពុងប្រឆាំងជាមួយហ្នឹង ឲ្យត្រឡប់មកកាន់អំណាចវិញ ដូចប្រវត្តិសាស្ត្រដែលសាដាន ដដែលៗតាំងពីសតវត្សទី១៧មកណាស់ដែលសៀម និងយួនព្យាយាមប្រជែងគ្នាដាក់តាំងមេដឹកនាំខ្មែរណាដែលរណបខ្លួន និងជិតស្និទជាមួយខ្លួន»។
ទោះជាយ៉ាងណាលោក ហ៊ុន សែន ធ្លាប់ការពារថា ព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃទី៥-៦ កក្កដា កើតឡើងដោយសារតែសម្តេចក្រុមព្រះ នាំក្រុមខ្មែរក្រហមខុសច្បាប់ចូលស្រុកនិងនាំអាវុធចូលខុសច្បាប់ផងដែរ ដែលលោកថាជាការបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ប្រទេសជាតិ ទើបមានវិធានការទប់ទល់។
សរុបជារួម អ្នកវិភាគ លើកឡើងថា ព្រឹត្តិការណ៍បង្ហូរឈាមខ្មែរគ្នាឯងជាថ្មីទៀតនៅថ្ងៃទី៥និងទី៦កក្កដាឆ្នាំ១៩៩៧ បានបង្សល់នូវសោកនាដកម្មជាច្រើន ដល់យុទ្ធជនរាប់សឹបនាក់ ដែលបានពលីជីវិត បង្កើតឲ្យមានវប្បធម៌និទណ្ឌភាព បង្កការភ័យខ្លាចដល់អ្នកវិនិយោគ និងបំផ្លាញដល់សេដ្ឋកិច្ចជាតិជាដើម។
អ្នកវិភាគជំរុញឲ្យអ្នកនយោបាយជ្រើសរើសយន្តការប្រជាធិបតេយ្យ ក្នុងការប្រកួតប្រជែងអំណាច ទើបអាចធានាបាននូវសាមគ្គីផ្ទៃក្នុងជាតិ និងទប់ស្កាត់ឥទ្ធិពលចង់រំលោភបំពានពីប្រទេសជិតខាង៕
